Πρόωρη σεξουαλική έκφραση, οι συνέπειες

και ο ρόλος της οικογένειας

Η ανάπτυξη της σεξουαλικότητας είναι μια διεργασία που εκτυλίσσεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου από την εμβρυική περίοδο μέχρι και τα βαθιά γεράματα. Η σεξουαλική διάσταση του εαυτού μας αλλάζει, προσαρμόζεται και εξελίσσεται με πολλούς τρόπους στη διάρκεια της ζωής μας. Το ζητούμενο από ψυχολογική άποψη είναι η έκφραση της σεξουαλικότητας να συμβαδίζει αναπτυξιακά τόσο με την ηλικία, όσο και με τις άλλες πλευρές της ανάπτυξης. Φυσικά και δεν αναπτύσσονται όλα τα παιδιά με τον ίδιο ρυθμό. Υπάρχει ένα μεγάλο εύρος αναπτυξιακών διαφορών ως προς την έναρξη της ήβης και την εκδήλωση σεξουαλικών ενδιαφερόντων. Κάποια παιδιά μπαίνουν πιο νωρίς στην ήβη και ενδιαφέρονται πιο νωρίς για το σεξ.

Τι σημαίνει όμως πολύ νωρίς για την έναρξη της σεξουαλικής έκφρασης; Πότε μπορεί ένας έφηβος να εμπλακεί σε σεξουαλική δραστηριότητα χωρίς να υπάρχει κίνδυνος για μακροπρόθεσμες ψυχοσυναισθηματικές επιπτώσεις; Η σεξουαλικότητα περιλαμβάνει πολλές διαστάσεις που ενσωματώνονται σταδιακά στην ταυτότητά μας. Μία από αυτές τις διαστάσεις είναι και η σωματική. Αν τα παιδιά εμπλακούν σε μικρή ηλικία σε σεξουαλική δραστηριότητα εκφράζουν την σωματική διάσταση της σεξουαλικότητας χωρίς να ταυτόχρονα να διαθέτουν την αντίστοιχη συναισθηματική και γνωστική ωριμότητα που θα τους επέτρεπε να βιώσουν τη σεξουαλική έκφραση ως μια δημιουργική πλευρά της ταυτότητάς τους. Αυτό που προτείνω στις οικογένειες είναι ένα κλίμα τέτοιο που να ενθαρρύνει τη διατήρηση της παιδικότητας για όσο χρειάζεται. Τι εννοώ με αυτό; Ως αναπτυξιακή ψυχολόγος, δίνω την απαιτούμενη σημασία στην ηλικιακή καταλληλότητα των μηνυμάτων που δέχονται τα παιδιά. Θα ενθαρρύναμε ένα μωρό να κάνει ποδήλατο; Η απάντηση είναι βέβαια αρνητική. Η αλήθεια είναι όμως ότι η δυτική κουλτούρα κατακλύζεται από σεξουαλικά μηνύματα που απευθύνονται σε όλο και μικρότερες ηλικίες. Θα σας πρότεινα για παράδειγμα να παρατηρήσετε τη βιομηχανία της μόδας που απευθύνεται σε κορίτσια στην φάση της προεφηβείας και τα πρότυπα της βιομηχανίας του θεάματος που απευθύνονται σε αυτές της ηλικίες. Τα παιδιά δέχονται πολύπλοκα μηνύματα για την σεξουαλικότητα και την έκφρασή της και αν η οικογένεια δεν είναι κοντά τους για να τα βοηθήσει, τότε είναι πιθανό να λειτουργούν μέσα από το πρίσμα της παραπληροφόρησης που καλλιεργείται είτε από τους συνομηλίκους, είτε από την κοινωνία συνολικότερα. Τα μηνύματα της ευρύτερης κουλτούρας για τη σεξουαλικότητα είναι αντικρουόμενα: ενθαρρύνεται η πρόωρη σεξουαλικοποίηση ταυτόχρονα με την ηθική καταδίκη της σεξουαλικής έκφρασης. Μόνο η οικογένεια μπορεί να αποτελέσει τον διαμεσολαβητή που θα βοηθήσει τα παιδιά να φιλτράρουν τα μηνύματα που δέχονται και να μάθουν να επιλέγουν.

Η πρόωρη έναρξη της σεξουαλικής ζωής μπορεί να έχει βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες για την ψυχοσυναισθηματική υγεία. Για παράδειγμα, το παιδί που ξεκινά πολύ νωρίς να έχει σεξουαλικές επαφές, διαφοροποιεί τις παρέες του σε σχέση με αυτό το ενδιαφέρον. Πολύ συχνά, οι παρέες που ενδιαφέρονται πρόωρα για το σεξ και την έκφρασή του, προέρχονται από οικογενειακό περιβάλλον που αδυνατεί να τα προστατεύσει με επάρκεια με αποτέλεσμα να επιδίδονται σε αντικοινωνικές συμπεριφορές και να έχουν μειωμένο ενδιαφέρον για το σχολείο και για άλλες δημιουργικές δραστηριότητες. Λόγω του διπλού κοινωνικού κριτηρίου για την έκφραση της σεξουαλικότητας, τα κορίτσια ιδιαίτερα που ξεκινούν νωρίς τη σεξουαλική τους ζωή διατρέχουν τον κίνδυνο του κοινωνικού στιγματισμού και της απομόνωσης μέσα από το χαρακτηρισμό της «εύκολης». Και τα αγόρια και τα κορίτσια όμως διατρέχουν εξίσου τον κίνδυνο να εμπλακούν σε καταστάσεις για τις οποίες δεν διαθέτουν την ανάλογη συναισθηματική ετοιμότητα. Η πρόωρη σεξουαλική εμπλοκή συσχετίζεται με ένα εύρος συναισθηματικών και κοινωνικών δυσκολιών όπως αίσθημα ανεπάρκειας, κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές πρόσληψης της τροφής, κατάχρηση ουσιών, κατά τη διάρκεια της εφηβείας και της ενήλικης ζωής.

Τι μπορούμε να κάνουμε για να αποτρέψουμε την πρόωρη σεξουαλική έκφραση;

Η προσέγγιση που θα σας προτείνω δε διαφέρει στην πραγματικότητα από αυτά που θα σας πρότεινα για οποιοδήποτε άλλο ζήτημα σχετίζεται με την ανάπτυξη των παιδιών: Διατηρούμε ανοιχτή τη δίοδο επικοινωνίας, ώστε τα παιδιά μας να αισθάνονται ότι μπορούν να μας εμπιστεύονται και να απευθύνονται σε μας για οτιδήποτε τα απασχολεί, χωρίς να φοβούνται ότι θα εισπράξουν κριτική ή απόρριψη. Βρισκόμαστε κοντά στα παιδιά μας ώστε να είμαστε ενήμεροι για τους φίλους, τις παρέες τους και τα ενδιαφέροντα που καλλιεργούνται από τις παρέες. Καθοδηγούμε διακριτικά, θέτοντας όρια και ενθαρρύνοντας πρότυπα κατάλληλα για την ηλικία τους. Φροντίζουμε ώστε τα παιδιά μας να είναι ενημερωμένα για τις αλλαγές της ήβης, και να έχουν αποκτήσει από μικρή ηλικία μια θετική σχέση αυτοσεβασμού με το σώμα τους και τις λειτουργίες του. Παρέχουμε ακριβείς πληροφορίες για τη σεξουαλικότητα και την έκφρασή της και δίνουμε πάντοτε το περιθώριο ανοιχτής συζήτησης με τα παιδιά μας ώστε να επισημαίνουμε την παραπληροφόρηση που μπορεί να δέχονται από τους συνομηλίκους. Μιλάμε στα παιδιά για το σεξ και την έκφρασή του όχι μέσα από το πρίσμα της ηθικής αλλά μέσα από το πρίσμα της ανάγκης για ακριβή πληροφόρηση. Για να το κάνουμε αυτό είναι βέβαια απαραίτητο να έχουμε επίγνωση της δικής μας στάσης απέναντι στη σεξουαλικότητα. Αν το παιδί μας εκδηλώσει από μικρή ηλικία ενδιαφέρον για το σεξ, οφείλουμε να εντάξουμε αυτό το ενδιαφέρον στο πλαίσιό του για να το ερμηνεύσουμε. Μήπως το παιδί μας προσπαθεί να ανταποκριθεί στα πρότυπα κάποιας συγκεκριμένης παρέας; Και αν ναι, τι το ωθεί στην ταύτιση με την παρέα αυτή και της αξίες της; Απορρίπτει ίσως τον κόσμο των οικογενειακών αξιών; Γιατί έχει αυτή την ανάγκη; Μήπως αντιδρά σε μηνύματα και στυλ ανατροφής που είναι άκαμπτα; Μήπως βρίσκει διέξοδο λόγω συγκρουσιακού, αδιάφορου, δυσλειτουργικού οικογενειακού συστήματος;

Θυμηθείτε ότι για τους νεαρούς εφήβους η εικόνα παίζει κεντρικό ρόλο στην συναισθηματική και κοινωνική τους ζωή. Συχνά, στο πλαίσιο αυτό, η σεξουαλικότητα προβάλλεται ως μέρος της εικόνας των παιδιών. Γι’ αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό να μάθουμε στα παιδιά από μικρή ηλικία να διαχωρίζουν μεταξύ εικόνας και ταυτότητας. Είναι σημαντικό να μπορούν να επιλέγουν εκφράσεις της ταυτότητάς τους που να τους ταιριάζουν και να τα κάνουν να αισθάνονται καλά με τον εαυτό τους. Ακόμα όμως και αν ένα παιδί εμπλακεί πρόωρα σε σεξουαλική δραστηριότητα, οι συνέπειες είναι αναστρέψιμες αρκεί να νιώθει ότι μπορεί να στραφεί προς τους γονείς και να αναζητήσει την βοήθειά τους. Αν δεν είστε σίγουροι ότι μπορείτε να διαχειριστείτε αυτά τα ζητήματα, αναζητείστε την καθοδήγηση του ειδικού σχετικά με την καταλληλότερη προσέγγιση.

Ο ρόλος της οικογένειας είναι να μεταδίδει τον κόσμο των αξιών της στα παιδιά. Τα παιδιά μας πρέπει να γνωρίζουν μέσα από τα δικά μας λόγια, αλλά κυρίως μέσα από τις πράξεις μας, τι θεωρούμε επιτρεπτό, σωστό, ηθικό και αξιοπρεπές στο πεδίο της σεξουαλικής έκφρασης. Εξίσου όμως σημαντική με την καλλιέργεια αξιών για την σεξουαλικότητα είναι και η καλλιέργεια συναισθηματικής ενημερότητας. Ταυτόχρονα δηλαδή τα παιδιά πρέπει να μάθουν να εμπιστεύονται τη διαίσθησή τους, ώστε να μπορούν να λένε όχι και να εκφράζουν την επιθυμία τους όταν κάτι τα κάνει να αισθάνονται άβολα ή άσχημα.
Βοηθάμε τα παιδιά μας να αναπτύξουν από μικρή ηλικία την κριτική τους σκέψη ώστε να επιλέγουν τις παρέες τους, να αναζητούν και να βρίσκουν απαντήσεις στα θέματα που τα απασχολούν, και να φιλτράρουν τα πολιτισμικά μηνύματα που δέχονται.

efiveia.gr
Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας – Ψυχοθεραπεύτρια
Ευφροσύνη Αλεβίζου