Εφηβεία και υιοθεσία:

Τι χρειάζεται ο έφηβος από την οικογένειά του;

Ξεκινώ το σημερινό μου άρθρο εστιάζοντας στις κοινές ανάγκες βιολογικών και θετών παιδιών κι εφήβων: Η άνευ όρων αποδοχή του παιδιού ως άτομο, η ανοιχτή και θετική επικοινωνία, η προσαρμογή της οικογένειας στις αναπτυξιακές αλλαγές που φέρνει μαζί της η κάθε καινούρια φάση ζωής. Θα συμφωνήσετε μαζί μου φαντάζομαι ότι κάθε οικογένεια οφείλει να καλύπτει τις παραπάνω συναισθηματικές ανάγκες των παιδιών της, ανεξάρτητα από το αν τα παιδιά είναι βιολογικοί ή θετοί απόγονοι των γονέων τους.

Συνεχίζω με μια κοινή για όλους αναπτυξιακή διεργασία που δεν είναι άλλη από τη διεργασία για τη διαμόρφωση ταυτότητας στα χρόνια της εφηβείας. Η εφηβεία, όπως όλοι γνωρίζουμε, είναι φάση μετάβασης και αλλαγών. Αυτές οι αλλαγές είναι σε αναπτυξιακό επίπεδο κοινές φυσικά για όλους τους εφήβους, και γι’ αυτούς που μεγαλώνουν με τους βιολογικούς τους γονείς, και γι’ αυτούς που μεγαλώνουν με τους θετούς τους γονείς. Όλοι οι έφηβοι καλούνται να διαμορφώσουν τα ιδιαίτερα συστατικά της ταυτότητάς τους που τους προσδίδουν τη μοναδικότητά τους και στην πορεία τους αυτή να διαφοροποιηθούν από τους γονείς τους ως ξεχωριστά άτομα. Όλοι οι έφηβοι καλούνται να αναπτύξουν τις συναισθηματικές και κοινωνικές δεξιότητες που θα τους οδηγήσουν στην ενήλικη ζωή με αίσθημα επάρκειας για τον εαυτό τους και τη σχέση τους με τον κόσμο. Είναι φυσικά αυτονόητο ότι όλες αυτές οι διεργασίες γίνονται ευκολότερες με την βοήθεια και την διακριτική και θετική καθοδήγηση των γονέων.

Οι προκλήσεις που φέρνουν οι αλλαγές της εφηβείας σε όλα τα επίπεδα είναι κοινές για όλους τους εφήβους. Όλοι οι έφηβοι καλούνται να απαντήσουν στα ερωτήματα που θα τους οδηγήσουν στη διαμόρφωση της ταυτότητάς τους: Ποιος είμαι; Πού ανήκω; Ποια είναι η θέση μου στον κόσμο; Τι με συνδέει με τους γονείς μου; Τι με διαφοροποιεί από τους γονείς μου;

Στην περίπτωση του υιοθετημένου εφήβου οι προκλήσεις της εφηβείας συνδυάζονται με το ζήτημα της υιοθεσίας. Η υιοθεσία συνδυάζεται με ζητήματα απώλειας, απόρριψης, ενοχής, ντροπής και πένθους που μπορεί να έρθουν στην επιφάνεια στην ευαίσθητη περίοδο της εφηβείας. Το πένθος του εφήβου για τη ζωή που θα μπορούσε να είχε, μπορεί να οδηγήσει σε θυμό και ο θυμός σε επιθετικότητα που εκφράζεται με δυσλειτουργικές, αντιδραστικές συμπεριφορές ή με κατάθλιψη και απόσυρση. Ο υιοθετημένος έφηβος αισθάνεται διαφορετικός και αυτό το αίσθημα διαφορετικότητας από μόνο του μπορεί να κάνει έναν έφηβο να υποφέρει.

Για τον υιοθετημένο έφηβο, τα ερωτήματα είναι πιο σύνθετα και οι απαντήσεις τους, στον βαθμό που είναι δυνατές, μπορεί να δημιουργήσουν συναισθήματα σύγχυσης, θυμού και απογοήτευσης. Ο υιοθετημένος έφηβος ρωτά: Ποια είναι η ιστορία μου; Ποιοι είναι οι δικοί μου άνθρωποι; Σε ποιους μοιάζω; Μπορεί ακόμα να αναρωτιέται ακόμα και αν δεν ρωτά: Γιατί με άφησαν οι βιολογικοί μου γονείς; Γιατί δεν με κράτησαν κοντά τους; Γιατί δεν με μεγάλωσαν; Μήπως δεν με ήθελαν; Γιατί δεν με ήθελαν; Τι θα είχε συμβεί αν δεν είχα υιοθετηθεί; Πώς θα ήταν η ζωή μου αν είχα παραμείνει στην βιολογική μου οικογένεια;

Αρχικά θέλω να σας διαβεβαιώσω ότι αυτά τα ερωτηματικά αποτελούν μια φυσιολογική και αναμενόμενη διάσταση της ανάπτυξης. Όλοι οι υιοθετημένοι έφηβοι θα αναρωτηθούν για τους βιολογικούς τους γονείς. Όλοι οι υιοθετημένοι έφηβοι θα αναρωτηθούν για τις γενετικές τους αποσκευές. Αυτή η διεργασία μπορεί να είναι επιπρόσθετα επιβαρυντική για τους εφήβους που δεν έχουν γνωρίσει τους βιολογικούς τους γονείς ή / και δεν έχουν πληροφορίες για αυτούς. Αν υιοθετήθηκαν σε μεγαλύτερη ηλικία, όλοι οι υιοθετημένοι έφηβοι θα επισκεφθούν με τη φαντασία τους τη ζωή τους πριν την υιοθεσία. Αυτές οι διεργασίες δεν εξαρτώνται καθόλου από το ποιοι είναι οι θετοί τους γονείς. Το πώς θα εντάξουν όμως αυτή τη διεργασία στη ζωή τους και στο μεγάλωμά τους εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το είδος της σχέσης και της επικοινωνίας που έχουν με τους θετούς τους γονείς και από το τι είναι και τι δεν είναι επιτρεπτό συναισθηματικά στο οικογενειακό τους πλαίσιο. Αν οι θετοί γονείς αντιλαμβάνονται αυτή την αναζήτηση ως φυσιολογική και αναμενόμενη, θα βοηθήσουν τον έφηβο να βιώσει θετικά την διεργασία διαμόρφωσης ταυτότητας χωρίς να του μεταδώσουν ενοχές. Μην παίρνετε λοιπόν προσωπικά την αναζήτηση που κάνει το παιδί σας για τις βιολογικές του ρίζες. Μην βιώνετε την αναζήτησή του ως επίθεση. Δεν το κάνει για να σας πληγώσει, ούτε για να σας δείξει ότι δεν είστε καλοί γονείς, ούτε επειδή δεν σας αγαπά. Αναζητά τις ρίζες του επειδή σε αυτή τη φάση ζωής αυτή είναι μια φυσιολογική αναζήτηση που βοηθά τους ανθρώπους να απαντήσουν στο ερώτημα: «ποιος είμαι;»

Αν ως θετοί γονείς αφήσετε τα συναισθήματα της δικής σας ανασφάλειας να υπερισχύσουν, τότε δεν θα μπορέσετε να καλύψετε τις ανάγκες του παιδιού σας. Αν βασανίζεστε από το ερώτημα «μήπως δεν με αγαπά αρκετά και γι’ αυτό θέλει να μάθει για τους βιολογικούς του γονείς;», τότε θα δημιουργήσετε ανώφελη ενοχή στο παιδί σας. Ο έφηβος που δεν μπορεί να ανοίξει τέτοιου είδους ζητήματα με τους γονείς του, συνήθως οδηγείται σε έναν από δύο τρόπους έκφρασης των αναγκών του: Είτε γίνεται αντιδραστικός και επιθετικός, και εξωτερικεύει τον συναισθηματικό του πόνο πληγώνοντας τους κοντινούς του ανθρώπους. Είτε κλείνει το ζήτημα και παραμερίζει την ανάγκη του, προκειμένου να μην πληγώσει τους γονείς του, εσωτερικεύοντας συναισθήματα θλίψης και πόνου. Επιπλέον, εδώ ελλοχεύει και ο κίνδυνος το παιδί σας να αναζητήσει μόνο του, μέσω διαδικτύου, τις ρίζες και την ιστορία του και έτσι να κάνει αυτό το ταξίδι χωρίς την υποστήριξή σας. Αν λοιπόν είστε θετοί γονείς και το παιδί σας είναι έφηβος, θα σας προτείνω να στραφείτε προς τον εσωτερικό σας κόσμο και να διερευνήσετε τα συναισθήματά σας όσο αφορά τις αλλαγές που φέρνει η εφηβεία στο παιδί σας και στη μεταξύ σας σχέση. Όπως μπορείτε πιθανόν να υποθέσετε, ακριβώς την ίδια διεργασία προτείνω και στις οικογένειες που συνδέονται με βιολογικούς δεσμούς. Χρειάζεται να διερευνήσετε τη δική σας πιθανή ανασφάλεια όσο αφορά τον ρόλο σας ως γονέα. Μόνο αν έχετε το θάρρος να απαντήσετε στα ερωτηματικά που σας δημιουργούν ανασφάλεια για τον εαυτό σας, θα μπορέσετε να είστε αρκετά συναισθηματικά παρόντες ώστε να ακούσετε και να συναισθανθείτε τις ανασφάλειες του παιδιού σας και να το υποστηρίξετε στην διαδρομή του προς την ενηλικίωση.

Δεν μπορώ να υποστηρίξω το παιδί μου αν βασανίζομαι από ερωτηματικά σε σχέση με την επάρκειά μου: «Είμαι καλός πατέρας; Είμαι καλή μητέρα;» Σας προτείνω λοιπόν να μετατοπίσετε τα ερωτήματά σας ώστε να αφορούν την επικοινωνία σας με το παιδί σας και όχι την επάρκειά σας. Μήπως η επικοινωνία με το παιδί μου περνάει κρίση; Μήπως αισθάνομαι στην επικοινωνία μας εχθρότητα, ανταγωνισμό, επιθετικότητα, απομάκρυνση ειδικά αφού το παιδί μου μπήκε στην εφηβεία; Υπάρχει κάτι που μπορώ να κάνω ως γονέας προκειμένου να πλησιάσω το παιδί μου με θετικούς όρους;

Πιστεύετε ότι το αδιέξοδο που βιώνετε στην επικοινωνία σας με τον έφηβο γιο σας ή την έφηβη κόρη σας, σχετίζεται κατά κάποιον τρόπο με το γεγονός ότι είστε θετοί και όχι βιολογικοί γονείς; Αν απαντάτε θετικά, τότε είναι απαραίτητο να δείτε πώς έχετε διαχειριστεί στην πορεία των χρόνων το ζήτημα της υιοθεσίας του παιδιού σας. Θα πρέπει να λάβετε υπόψη σας το νόημα της υιοθεσίας για τον εαυτό σας, για τον σύντροφό σας και για τη μεταξύ σας σχέση. Θα πρέπει να δείτε στο ιστορικό της οικογένειάς σας πώς έχει πλαισιωθεί το ζήτημα της υιοθεσίας και τι νόημα έχει αποκτήσει για εσάς και το παιδί σας και για το οικογενειακό σας σύστημα. Τι έχετε συζητήσει για την υιοθεσία; Με ποιον τρόπο και μέσα σε τι είδους συναισθηματικό κλίμα; Τι έχετε αποκρύψει και γιατί; Γνωρίζετε πώς αισθάνεται το παιδί σας για την υιοθεσία; Αν όχι, τι σας εμποδίζει να μάθετε; Διερευνήστε, αναρωτηθείτε, συζητήστε και αλλάξτε τις διαστάσεις της συναισθηματικής και οικογενειακής σας ζωής που χρειάζονται αλλαγή. Αν σε κάτι από όλα αυτά, ή σε όλα αυτά δυσκολεύεστε, αναζητήστε τη βοήθεια του ειδικού.

Σε κάθε περίπτωση, επιτρέψτε στο παιδί σας να εκφράσει τα συναισθήματα του, τις ανησυχίες του, τις επιθυμίες του. Αν στη συμπεριφορά του παιδιού σας βλέπετε ενδείξεις ότι κάτι το απασχολεί, το προβληματίζει, το βασανίζει, παρακινήστε το εσείς να σας ρωτήσει ό,τι θέλει και μην περιμένετε πότε θα το κάνει το ίδιο το παιδί. Δείξτε του ότι η αγάπη σας και η αποδοχή σας είναι άνευ όρων. Δείξτε του ότι επειδή τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει τον τρόπο που αισθάνεστε για το παιδί σας, είναι ελεύθερο να σας συζητήσει οτιδήποτε, όσο δύσκολο ζήτημα και αν είναι.

Βοηθήστε τον έφηβο να συναρμολογήσει το puzzle της ζωής του στον βαθμό που μπορείτε. Πιο σημαντική από την ακριβή πληροφορία είναι σ’ αυτή την περίπτωση ο τρόπος με τον οποίο θα αντιμετωπίσετε την αναζήτησή του. Αν έχετε πληροφορίες για τους βιολογικούς του γονείς, μοιραστείτε τις μαζί του με ειλικρίνεια, αλλά ταυτόχρονα με ευαισθησία, σεβασμό, διακριτικότητα και ηλικιακά κατάλληλες αποκαλύψεις. Αν μπορείτε να τον φέρετε σε επαφή μαζί τους, περάστε το μήνυμα ότι υπάρχει πρόσβαση, αν και όποτε το θελήσει. Αυτή η κίνηση περνά το μήνυμα στον έφηβο, αλλά και σε εσάς τους ίδιους, ότι ο δεσμός σας είναι τόσο ισχυρός που τίποτα δεν μπορεί να τον βάλει σε κίνδυνο.

Συχνά οι έφηβοι χρησιμοποιούν φαντασιωσικές καταστάσεις προκειμένου να αποφύγουν δυσκολίες τους στο παρόν. Για τον υιοθετημένο έφηβο αυτή η κατάσταση μπορεί να αποτελεί τη φαντασίωση της επανασύνδεσης με τους βιολογικούς του γονείς και την εξιδανικευμένη ζωή μαζί τους. Βοηθήστε τον έφηβο να διαχωρίσει τη φαντασία από την πραγματικότητα και να επικεντρώσει στην πραγματικότητα, χτίζοντας δεξιότητες που θα τον βοηθήσουν στη διαχείριση των δυσκολιών του.

Αν το παιδί σας σάς πληγώνει, ψάξτε για το συναισθηματικό μήνυμα κάτω από τη συμπεριφορά και την αντίδρασή του. Αν το παιδί σας σας λέει: «Καλύτερα να μην με είχατε υιοθετήσει, ή, θέλω να βρω τους βιολογικούς μου γονείς και να φύγω να πάω να ζήσω μαζί τους», παρατηρήστε πολύ προσεκτικά τι συμβαίνει στη μεταξύ σας σχέση και επικοινωνία. Ακούστε τον συναισθηματικό πόνο πίσω από τα λόγια του παιδιού σας και παραμερίστε το δικό σας πόνο, ακόμα και τον θυμό σας. Ακούω μερικές φορές τους θετούς γονείς να παραπονιούνται: «Του δώσαμε τα πάντα και αυτό είναι το ευχαριστώ». Αν αισθάνεστε έτσι θυμωμένοι, αδικημένοι και ματαιωμένοι, σας υπενθυμίζω ότι αυτή η οπτική διαστρεβλώνει τα πράγματα και μας κρατά δέσμιους στο πλέγμα των χειρισμών και της ενοχής. Αν αισθάνεστε έτσι, η γνώμη μου είναι να μιλήσετε στον ειδικό πριν επιχειρήσετε να αλλάξετε την επικοινωνία με το παιδί σας.

Θυμηθείτε ότι γονείς μας κάνει κατά κύριο λόγο η σχέση που δημιουργούμε με το παιδί μας και όχι η βιολογική διάσταση της απόκτησης ενός παιδιού. Θυμηθείτε όμως επίσης ότι η υιοθεσία είναι ένα κεντρικό ζήτημα στην προσωπική ιστορία του παιδιού σας και ότι είναι απόλυτα φυσιολογικό να αναρωτιέται και να αναζητά τις βιολογικές του ρίζες, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν σας αγαπά. Διαχειριστείτε τον φόβο σας και την ανασφάλεια για τη σχέση και τον ρόλο σας και εντάξτε την αναζήτηση του παιδιού σας στην οικογενειακή σας ζωή με τρόπους που να ενδυναμώνουν τη σχέση και τη σύνδεσή σας μαζί του. Τέλος, η ιστορία μιας υιοθεσίας πρέπει κατά τη γνώμη μου να εμπεριέχει υπερηφάνεια και όχι ντροπή για το παιδί και τους γονείς του, για τους ανθρώπους που δημιουργούν δεσμούς ζωής. Αν αυτό το στοιχείο δεν αναδύεται στην οικογενειακή σας ζωή, είναι ευκαιρία να το αναδείξετε όταν το παιδί σας μπαίνει στην εφηβεία, ώστε να βιώσει και την μετάβαση στην ενήλικη ζωή του με αίσθημα αποδοχής και υπερηφάνειας για τον εαυτό του και τη ζωή του.

efiveia.gr
Δρ. Αναπτυξιακής Ψυχολογίας – Ψυχοθεραπεύτρια
Ευφροσύνη Αλεβίζου