Μοναχοπαίδια στην εφηβεία

Η οικογένεια είναι το πρώτο και καθοριστικότερο κοινωνικό σύστημα στο οποίο ανήκει το άτομο. Επομένως ο τρόπος που αυτή διαρθρώνεται, οι σχέσεις μεταξύ των μελών και η δυναμική της είναι παράγοντες που επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την πορεία και την ψυχική ανάπτυξη του ατόμου. Υπάρχουν πολλές θεωρίες και απόψεις σχετικά με τα χαρακτηριστικά κάθε ανθρώπου ανάλογα με τη μορφή της οικογένειας στην οποία μεγάλωσε. Μια μορφή οικογένειας η οποία έχει απασχολήσει αρκετά την επιστήμη είναι αυτή που έχει μόνο ένα παιδί (μοναχοπαίδι). Η λέξη κλειδί στην όλη υπόθεση είναι η λέξη «ίσως». Γιατί μπορούμε να μιλήσουμε μόνο για τάσεις. Σε καμία περίπτωση δε θεωρείται δεδομένο ότι ένα μοναχοπαίδι θα έχει οπωσδήποτε όλα τα χαρακτηριστικά που πρόκειται να αναφερθούν και ότι οπωσδήποτε η εφηβεία του θα έχει ακριβώς αυτή την πορεία.

Τρία βασικά χαρακτηριστικά είναι αυτά που συνήθως διαφοροποιούν τις οικογένειες με ένα παιδί από αυτές όπου υπάρχουν αδέρφια:

Πρώτον, το μοναχοπαίδι είναι το πρώτο και το τελευταίο παιδί που αποκτά η οικογένεια και αποτελεί τη μοναδική περίπτωση που ο κάθε γονιός παίρνει το ρόλο του γονέα. Επομένως, οι γονείς τείνουν να παίρνουν αυτό το ρόλο πολύ σοβαρά. Επειδή θέλουν να κάνουν το σωστό, πολύ συχνά ασκούν μεγάλη πίεση στο μοναχοπαίδι τους. Δε θέλουν να κάνουν λάθη στην ανατροφή του, με αποτέλεσμα να είναι πολύ ευσυνείδητοι και να σκέφτονται πολύ καλά πριν από κάθε απόφαση που παίρνουν και αφορά το παιδί τους. Έτσι, συχνά τα μοναχοπαίδια νιώθουν ότι οφείλουν να κάνουν πάντα το σωστό, όπως και οι γονείς τους. Επομένως, δεν πρόκειται για μια «άνετη» οικογένεια, αφού όλοι προσπαθούν να δώσουν τον καλύτερό τους εαυτό στον άλλον συνεχώς.

Δεύτερον, τα μοναχοπαίδια είναι οι μοναδικοί αποδέκτες των κοινωνικών, συναισθηματικών και υλικών πόρων που μπορούν να παρέχουν οι γονείς τους, καθώς αυτοί είναι οι μόνοι «δικαιούχοι». Συνακόλουθα, επειδή οι γονείς επενδύουν πολλά στα μοναχοπαίδια, συχνά περιμένουν και πολλά από αυτά. Συχνά οι γονείς αυτοί στις συνεδρίες λένε: «Κανένας γονιός που έχει μόνο ένα παιδί μπορεί να συμβιβαστεί με το να είναι μέτριο ή τουλάχιστον δεν το πιστεύει ότι είναι.» Έτσι και τα μοναχοπαίδια τείνουν να θέλουν να παίρνουν τα πρωτεία για τους γονείς τους.

Τρίτον, τα μοναχοπαίδια έχουν απόλυτη πρόσβαση στους γονείς τους και σε όλα όσα αυτοί παρέχουν. Επειδή δεν έχουν αδέρφια για να συνδεθούν, να συγκριθούν ή να τσακωθούν, συνήθως «ενηλικιώνονται» νωρίτερα ( σε κοινωνικό και λεκτικό επίπεδο), αφού αυτοπροσδιορίζονται και αλληλεπιδρούν μόνο με τους γονείς τους σε επίπεδο οικογένειας.

Τα μοναχοπαίδια συνδέονται στενά με τους γονείς τους. Τους συνδέουν ισχυροί δεσμοί μαζί τους καθώς δέχονται όλη την προσοχή, την αποδοχή και τη στοργή τους. Έτσι, συχνά αποκτούν ισχυρή αυτοεκτίμηση. Αφού παίρνουν μόνο καλή ανατροφοδότηση από τους γονείς τους, βλέπουν με θετικό τρόπο τον αυτό τους.
Έχοντας λοιπόν αυτά κατά νου, ένα μοναχοπαίδι κατά την εφηβεία ίσως τείνει να έχει τα παρακάτω χαρακτηριστικά:

Νιώθουν αυξημένη αυτοπεποίθηση έχοντας μεγαλώσει ως το επίκεντρο της γονεϊκής προσοχής
Παρουσιάζουν ευερεθιστότητα στην αποδοκιμασία και ασκούν αυστηρή αυτοκριτική όταν δεν καταφέρνουν αυτό που θέλουν
Τους αρέσει να έχουν την προσοχή των άλλων, αφού έχουν συνηθίσει να αποτελούν το επίκεντρο όταν είναι στο σπίτι τους
Είναι συναισθηματικά πολύ ευαίσθητοι, λόγω της πολύ τρυφερής και συναισθηματικής σχέσης που έχουν με τους γονείς τους
Προτιμούν τη σειρά και τη σταθερότητα από την έκπληξη και την αλλαγή
Προτιμούν τη συντροφιά της «οικογένειας» από μια παρέα φίλων, αφού έχουν συνηθίσει και είναι ικανοποιημένοι από τη σχέση και τη συντροφιά των γονέων τους
Είναι επίμονοι και έχουν υπομονή, αφού γνωρίζουν ότι θα έχουν την υποστήριξη των γονέων τους
Γνωρίζουν πολλά για το ρόλο του γονέα (τις καλές και τις κακές πλευρές του να είσαι γονέας) λόγω της στενής σχέσης που έχουν με τους γονείς τους
Έχουν ισχυρό δέσιμο με τους γονείς τους, ώστε συχνά να νιώθουν ότι έχουν την υποχρέωση και την ευθύνη να τους νοιάζονται και να τους φροντίζουν
Δε νιώθουν άνετα με τις διαμάχες και τους τσακωμούς, καθώς δεν το γνωρίζουν σα συνθήκη
Έχουν έντονη άποψη σχετικά με το τι είναι καλό και τι όχι, γνωρίζοντας καλά τις γονεϊκές αρχές και πρότυπα
Είναι φιλόδοξοι, καθώς θέλουν να ανταποκριθούν στις προσδοκίες των γονέων τους
Γίνονται κτητικοί σε αυτά που τους ανήκουν και ταυτόχρονα διεκδικούν χώρο και χρόνο για τον εαυτό τους, αφού δεν έχουν μάθει να μοιράζονται
Είναι ιδιαίτερα υπεύθυνοι, ευσυνείδητοι και προσεκτικοί, όπως ακριβώς και οι γονείς τους στον τρόπο που τους αναθρέφουν
Δεν επηρεάζονται εύκολα από ομάδες ομηλίκων, αφού έχουν μάθει να δεσμεύονται σε ότι έχει να κάνει με το προσωπικό τους ενδιαφέρον
Έχουν ισχυρή άποψη σχετικά με το τι θέλουν να πετύχουν και έτσι αποκτούν μια ανεξαρτησία διαφορετική από τα άλλα παιδιά
Είναι πειθαρχημένοι και υπακούουν σε κανόνες και επιταγές, καθώς μέσα από τη στενή αλληλεπίδραση με τους γονείς τους έχουν μάθει πώς να τα πηγαίνουν καλά με ενήλικες
Έχουν ανάγκη τη συναισθηματική υποστήριξη των γονέων τους και αντίστοιχα είναι πρόθυμοι να υποστηρίξουν τους γονείς τους
Είναι πιο ευάλωτοι σε παράγοντες που προκαλούν άγχος και δεν επαναπαύονται αν δεν εξασφαλίσουν υγιείς σχέσεις με τους άλλους, υπεύθυνες συμπεριφορές και υψηλή δέσμευση σε αποφάσεις
Θέλουν να έχουν τον έλεγχο και ανησυχούν μήπως κάνουν λάθη και δεν ανταποκριθούν στα standards που έχουν θέσει
Είναι απρόθυμοι να μοιραστούν με κάποιον την ευθύνη της απόφασης για κάτι που μπορεί να επηρεάσει και τους ίδιους
Ξέρουν πώς να περνούν καλά μόνοι τους, αφού και στην οικογένειά τους περνούν αρκετό χρόνο μόνοι τους
Νιώθουν άνετα να συνομιλούν με ενήλικες, αφού έχουν μάθει να συνυπάρχουν περισσότερο με ενήλικες παρά με παιδιά
Έχουν την αίσθηση του μέλλοντος και τι θέλουν να πετύχουν, αφού λόγω της ανησυχίας των γονέων έχουν μεγαλώσει γνωρίζοντας τις τάσεις και την πολυπλοκότητα της εφηβείας

Επειδή η εφηβεία περιλαμβάνει και την απομάκρυνση από τους γονείς, την αντιπαράθεση και τη διαφοροποίηση από εκείνους, αυτές οι αναπτυξιακές αλλαγές ενδέχεται να είναι δύσκολες και επίπονες για ένα μοναχοπαίδι που είναι στενά συνδεδεμένο με τους γονείς του. Επιπλέον, επειδή κατά την παιδική του ηλικία οι συνθήκες ήταν όμορφες και ευχάριστες για το μοναχοπαίδι, μπορεί να είναι απρόθυμο να τις αλλάξει. Όταν όμως ξεφύγει από τα όρια της παιδικότητας και ξεκινήσει η ανάγκη του για ανεξαρτησία, θα επέλθει διαμάχη μεταξύ του γονέα που τον χαρακτηρίζει η επιείκεια και ενός παιδιού που έχει μάθει να είναι ισχυρογνώμων και να περνάει το δικό του. Αυτή η αντιπαράθεση θα δυσκολέψει τόσο το μοναχοπαίδι όσο και τους γονείς του, η ζωή των οποίων ήταν πολύ αρμονική μέχρι εκείνο το σημείο. Σε μια σχέση που η συντροφιά του ενός ευχαριστεί τον άλλον και είναι δύσκολο και από τις δυο πλευρές να δυσαρεστούν η μια την άλλη, η απομάκρυνση και η διαφοροποίηση είναι τόσο σημαντικές όσο και δυσβάσταχτες. Αυτός ενδεχομένως είναι και ο λόγος που τα σημάδια της εφηβείας αργούν να κάνουν την εμφάνισή τους στα μοναχοπαίδια. Η αλλαγή φαίνεται προς το τέλος του Γυμνασίου με αρχές Λυκείου, όταν τα άλλα παιδιά ξεκινούν να αντιπαρατίθενται στους γονείς τους και να μπαίνουν εμφανώς στην εφηβεία με το τέλος του Δημοτικού Σχολείου. Έτσι, μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα το μοναχοπαίδι περνά μια εφηβεία όπου το ένα στάδια διαδέχεται το άλλο πολύ σύντομα. Η άρνηση και η αντίδραση του πρώτου σταδίου της εφηβείας δίνει αμέσως τη θέση της στην πίεση για ελευθερία και ανεξαρτησία που χαρακτηρίζει τη μέση εφηβεία, για να καταλήξει στην ανάγκη δοκιμής πραγμάτων που κάνουν οι ενήλικες, που αποτελεί το τελικό στάδιο της εφηβείας. Όλες αυτές οι αλλαγές στο σύντομο χρονικό διάστημα που συμβαίνουν προκαλούν πολύ μεγάλη πίεση τόσο στο μοναχοπαίδι όσο και στους γονείς του.

Οι γονείς πρέπει να δημιουργήσουν και να διατηρήσουν ένα πλαίσιο ασφάλειας για το μοναχοπαίδι ώστε να μελετά τις επιλογές που έχει και να μπορεί να παίρνει αποφάσεις που να του παρέχουν ασφάλεια. Θα πρέπει να φροντίσουν να κρατούν ανοιχτούς διαύλους επικοινωνίας με το μοναχοπαίδι τους και άκριτα να το βοηθούν να μαθαίνει από τις εμπειρίες του και να προσέχει πολύ όταν έχει να πάρει αποφάσεις που ενέχουν ρίσκο. Και θα πρέπει να κατανοήσουν ότι οι τσακωμοί και οι διαμάχες που συμβαίνουν δεν έχουν να κάνουν μαζί τους, αλλά με το παιδί τους και την ανάγκη του να ανεξαρτητοποιηθεί.

Πιο συγκεκριμένα, η περίοδος της εφηβείας κρύβει πολλές προκλήσεις για ένα μοναχοπαίδι. Στην αρχή, το πέρασμα από την παιδική προς την εφηβική ηλικία (9-13 ετών) ενδέχεται να δημιουργήσει προστριβές, απόσταση από τους γονείς και μοναξιά. Στην πορεία, το πέρασμα στην ενηλικίωση και την ανεξαρτησία (18-23 ετών) ενδέχεται να γίνει ιδιαίτερα τρομακτικό και η απομάκρυνση από το σπίτι να ισοδυναμεί με απώλεια από τη μεριά των γονέων. Σε αυτό το σημείο, η απροθυμία του νέου να απομακρυνθεί μπορεί να παρατείνει την εξάρτηση από τους γονείς αν και η ανάγκη για ανεξαρτησία πλησιάζει, γεγονός που προκαλεί σύγχυση και αντιφατικά συναισθήματα.

Η περίοδος της εφηβείας είναι δυσκολότερη για τους γονείς που έχουν μόνο ένα παιδί, γιατί δυσκολεύονται πολύ να βλέπουν το μοναχοπαίδι τους να απομακρύνεται από εκείνους, σπάζοντας τη μαγική σχέση των τριών που έχει δημιουργηθεί μεταξύ τους.

Οι απόψεις πάνω στις οποίες διαφέρουν κατά την εφηβεία τα μοναχοπαίδια από τους γονείς τους είναι συνήθως οι ακόλουθες:

Αυτονόμηση: Ξεκινώντας από την ηλικία των 9 και συνεχίζοντας μέχρι την ενηλικίωση, τα παιδιά διαμορφώνουν τη δική τους ταυτότητα, γίνονται ο εαυτός τους. Η εφηβεία θα κάνει την εμφάνισή της όταν το παιδί θα πάψει να προσδιορίζεται σε σχέση με τους γονείς του, όπως έκανε μέχρι τώρα, αλλά μέσω των συνομηλίκων του. Θα αναζητά την ελευθερία του, θα αγανακτεί με τους γονεϊκούς κανόνες και περιορισμούς και θα απαιτεί να του συμπεριφέρονται όπως σε έναν ενήλικα.
Κοινωνική διαφοροποίηση: Ίσως νιώσετε ότι το παιδί απομακρύνεται από εσάς. Το κλειστό σύστημα στο οποίο είχατε συνηθίσει όπου σας αρκούσε να είστε οι τρεις σας θα πάψει να υπάρχει. Τα όριά του θα γίνουν πιο ελαστικά. Το παιδί σας που περνούσε καλά μόνο με εσάς είναι πιθανό να σας πει: «Προτιμώ να είμαι με τους φίλους μου παρά μαζί σας». Η συναναστροφή με τους φίλους θα γίνει πιο σημαντική και ενδιαφέρουσα σε αυτό το στάδιο, καθώς βρίσκεται στη φάση της δημιουργίας κοινωνικού κύκλου.
Πειραματισμός: Οι κανόνες που τίθενται από τους γονείς ίσως να αμφισβητηθούν. Η όμορφα διαμορφωμένη ρουτίνα που είχατε φτιάξει και ακολουθούσατε στο σπίτι θα διαταραχτεί. Το μοναχοπαίδι σας ίσως πειραματιστεί με τον τρόπο που ντύνεται ή γενικά με την εμφάνισή του. Ίσως ακούει δυνατότερα μουσική από ότι πριν ή βλέπει τηλεόραση σε περίεργες ώρες. Γενικά, ο έφηβος θα πειραματιστεί με την εμφάνιση και τις προτιμήσεις του, τεστάροντας παράλληλα τη σταθερότητα των κανόνων του σπιτιού.

Καθώς το μοναχοπαίδι σας βρίσκεται σε αυτή τη φάση, εσείς από την πλευρά σας ως γονείς καλείστε να αντιμετωπίσετε μια σειρά από συναισθήματα και φόβους. Ενδεχομένως να βιώνετε:

Το φόβο της απόρριψης: Οι νέες ιδέες και δραστηριότητες του εφήβου ίσως σας κάνει να νιώθετε ότι σας απορρίπτει. Από το κέντρο του κόσμου του που ήσασταν μέχρι πρότινος, ίσως νιώσετε ότι σας αφήνει στο περιθώριο.
Φόβος για διαμάχη: Όταν αμφισβητείται η αυθεντία και η εξουσία σας ίσως νιώσετε ανασφαλείς. Η αμφισβήτηση των κανόνων που έχετε θέσει, το ενδεχόμενο καβγάδων και διαμάχης μεταξύ σας σας κάνει να νιώθετε άβολα.
Περιθωριοποίηση-Παραμέληση: Καθώς το μοναχοπαίδι σας διευρύνει τον κοινωνικό του κύκλο και φανερά δείχνει την προτίμηση να περνά χρόνο με τους φίλους του παρά με εσάς, ίσως σκεφτείτε: «Θα απομακρυνθεί εντελώς από εμένα; Θα έρθει πιο κοντά με τους φίλους του από ότι με εμάς;»
Φόβος αποτυχίας: Ίσως σκεφτείτε: «Τι θα γίνει αν πειραματιστεί σε κάτι ανήθικο ή επικίνδυνο και βλάψει τον εαυτό του; Και αν αφήσω το παιδί μου να μπλέξει δε θα έχω αποτύχει ως γονιός;» Όταν βιώνετε αυτό το φόβο, σκεφτείτε ότι και το παιδί σας βιώνει αντίστοιχους φόβους. Ο έφηβος δεν απαρνείται την αγάπη σας, ούτε θέλει να σας κάνει να ανησυχείτε. Είναι μπερδεμένος και δοκιμάζει διάφορα πράγματα προκειμένου να βρει τον εαυτό του. Καθώς πειραματίζεται, αναλογίζεται και δοκιμάζει όλες τις επιλογές που έχει, χρειάζεται την αγάπη και την υποστήριξή σας, αλλά συχνά το μοιράζεται μαζί σας με διαφορετικό και ατσούμπαλο τρόπο και έχει τα αντίθετα αποτελέσματα.

Ως γονείς, μπορείτε να βοηθήσετε και να υποστηρίξετε το μοναχοπαίδι σας κατά τη διάρκεια της εφηβείας με τους ακόλουθους τρόπους:

Δείχνοντας πίστη μέσω του δεσμού σας που βασίζεται στην αγάπη, την εμπιστοσύνη και τη φροντίδα. Ως γονείς πρέπει να γνωρίζετε και να πιστεύετε ότι το δέσιμο που έχετε με το μοναχοπαίδι σας δε μπορεί να διαταραχτεί τόσο εύκολα. Έτσι, μπορείτε και οφείλετε να δείξετε εμπιστοσύνη στον έφηβο να «απομακρυνθεί» από εσάς καθώς ανακαλύπτει και διαμορφώνει τον εαυτό του.
Κρατώντας ανοιχτούς διαύλους επικοινωνίας. Παρά τις αντιπαραθέσεις και τις διαμάχες που μπορεί να υφίστανται στη σχέση σας, είναι ζωτικής σημασίας να μην κλείσετε το κανάλι επικοινωνίας με το παιδί σας. Είναι καλύτερα να τσακωθείτε και να το συζητήσετε μετά όταν θα είστε όλοι ήρεμοι, παρά να μην τσακωθείτε και να το αποσιωπήσετε. Είναι σημαντικό να έχει τη δυνατότητα να εκφράζει σε εσάς τα συναισθήματά του, όπως και εσείς άλλωστε με τη σειρά σας.
Αποδεχόμενοι τον έφηβο. Χρειάζεται να επιδεικνύετε στο μέγιστο που μπορείτε την αντοχή και την αποδοχή στο μοναχοπαίδι σας. Αν θέλετε να είστε υπεράνω των προσδοκιών του και να βοηθήσετε πραγματικά θα πρέπει να δείχνετε με κάθε τρόπο ότι κατανοείτε τις αλλαγές που βιώνει και τις καταστάσεις που αντιμετωπίζει χωρίς να κάνετε θέμα – ακόμα και χωρίς να το συζητάτε. Με τη σιωπή που κρύβει μόνο αγάπη και αποδοχή.

Καθώς το μοναχοπαίδι σας ανοίγει τα φτερά του, είναι σημαντικό να του δώσετε χώρο για να απλώσει τις ρίζες του. Και ταυτόχρονα, καθώς υποφέρει από τις αλλεπάλληλες αλλαγές της εφηβείας για να βρει τις ρίζες του, είναι σημαντικό να είστε εκεί για να του δώσετε φτερά…

Γράφει στο efiveia.gr
Χριστίνα Πολυδώρου
Ψυχολόγος