Έφηβος και διακοπές χωρίς τους γονείς: Ναι ή όχι;

Αυτή την εποχή πολλοί έφηβοι, κορίτσια και αγόρια, ζητούν να πάνε διακοπές χωρίς τους γονείς τους. Όπως και σε άλλες αναπτυξιακές φάσεις, οι γονείς καλούνται να αντιμετωπίσουν το δίλημμα μεταξύ προστασίας και ασφάλειας του παιδιού τους από τη μια, και παροχή δυνατότητας για αυτονόμηση από την άλλη. Όπως λοιπόν και για κάθε άλλο τέτοιου είδους ζήτημα δεν υπάρχει μία και μοναδική απάντηση στα διλήμματα των γονιών. Στην απόφαση των γονιών θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη ως οδηγός κάποια βασικά κριτήρια που αφορούν την προσωπικότητα και τα αναπτυξιακά επιτεύγματα του παιδιού. Ειδικότερα στην εφηβεία ο βαθμός αυτονόμησης που παρέχουμε στον έφηβο θα πρέπει να βρίσκεται σε συνάρτηση με το βαθμό της υπευθυνοποίησής του. Δεν υπάρχει σωστή ηλικία για να συμφωνήσουμε στο να πάει διακοπές μόνος του ο έφηβος ή η έφηβη. Υπάρχει όμως μία «συνταγή» που δεν είναι άλλη από την σταδιακή ενθάρρυνση της αυτονόμησης μέσα από την ολοκλήρωση ηλικιακά κατάλληλων έργων από μικρή ηλικία. Ενθαρρύνοντας δηλαδή τα παιδιά να κάνουν πράγματα μόνα τους, με σταδιακά λιγότερη δική μας καθοδήγηση και εποπτεία τους δίνουμε τη δυνατότητα να μάθουν να κρατούν τον εαυτό τους ασφαλή.

Θα σας δώσω μερικά ερωτήματα και οι απαντήσεις σας θα σας καθοδηγήσουν στο να αποφασίσετε τι είναι σωστό για το παιδί σας.

Θεωρείτε το παιδί σας έναν έφηβο υπεύθυνο;
Έχει αποδείξει ως τώρα μέσα από τη στάση και τις επιλογές του ότι είναι σε θέση να κρίνει καταστάσεις σωστά και να χρησιμοποιεί την κρίση του για να προστατεύεται;
Πώς έχει ως τώρα διαχειριστεί την πίεση των συνομηλίκων και την έμμεση ή άμεση απαίτηση για ομοιομορφία στις επιλογές και τις συμπεριφορές;
Τον εμπιστεύεστε; Αν ναι, σκεφτείτε πώς έχει κερδίσει την εμπιστοσύνη σας. Αν όχι, σκεφτείτε πώς έχει προδώσει την εμπιστοσύνη σας.

Σε συναισθηματικό επίπεδο λοιπόν το κριτήριό μας θα πρέπει να είναι η εμπιστοσύνη που μπορούμε να έχουμε στο παιδί μας. Σε πρακτικό επίπεδο το κριτήριό μας θα πρέπει να είναι ο βαθμός αυτοεξυπηρέτησης που έχει κατακτήσει ο έφηβος. Ακόμα όμως και αν δεν έχει μάθει να φροντίζει τον εαυτό του, οι διακοπές θα αποτελέσουν μια εξαιρετική αφορμή για να βελτιώσει αυτού του είδους τις δεξιότητες. Σκεφτείτε ότι στις διακοπές θα χρειαστεί να οργανώσει μόνος του το καθημερινό του πρόγραμμα, να ανταποκριθεί σε ωράρια μεταφορικών μέσων, να φροντίσει τα ρούχα του και τα πράγματά του, καθώς και την προσωπική του υγιεινή και να προστατευτεί από καιρικές συνθήκες.

Σας προσκαλώ σε ένα νοερό ταξίδι στις δικές σας πρώτες ανεξάρτητες διακοπές. Τι θυμάστε για τον εαυτό σας εκείνη την περίοδο; Πώς λειτούργησαν οι διακοπές ως μαθησιακή εμπειρία για σας; Πώς αισθανθήκατε που τα καταφέρατε μόνοι; Είμαι σίγουρη ότι υπάρχει η ανάμνηση ενός συναισθήματος ικανοποίησης, επάρκειας και υπερηφάνειας για τον εαυτό. Σκεφτείτε ότι αυτά είναι συναισθήματα που θα βιώσει και το παιδί σας μέσα από την εμπειρία των διακοπών. Υποθέτω ότι κάποιοι από εσάς, ίσως οι περισσότεροι ανατρέχοντας στις πρώτες σας διακοπές θα έχετε και την ανάμνηση καταστάσεων που δεν πήγαν καλά και σφαλμάτων στις επιλογές, στην κρίση και στις συμπεριφορές σας. Είμαι σίγουρη όμως ότι οι δυσκολίες και τα λάθη σας βοήθησαν να μάθετε πράγματα για τον εαυτό σας μέσα στον κόσμο. Το ίδιο θα συμβεί και με το παιδί σας. Η εμπειρία της ζωής περιλαμβάνει και λάθη και τα λάθη αποτελούν αφορμές για μάθηση και κίνητρο για αλλαγές. Αυτό που προσπαθώ λοιπόν να σας πω ότι όσο και να σας αγχώνει η προοπτική των διακοπών του εφήβου, είναι κάτι που αργά ή γρήγορα θα συμβεί. Το ζητούμενο δεν είναι να παρατείνετε το διάστημα παραμονής του εφήβου στην ασφάλεια της οικογενειακής φωλιάς, αλλά να του δώσετε ευκαιρίες να μάθει να προστατεύει τον εαυτό του. Οι διακοπές χωρίς ενήλικες έχουν πολλά να προσφέρουν στον έφηβο αφού αποτελούν ευκαιρία για την εξάσκηση στη λήψη αποφάσεων και την επίλυση προβλημάτων. Θα αυξήσουν την υπευθυνότητά τους, θα οξύνουν την κριτική τους ικανότητα, θα εδραιώσουν το αίσθημα επάρκειας και εμπιστοσύνης στον εαυτό τους και θα τονώσουν την αυτοπεποίθησή τους.

Προσπαθήστε λοιπόν πρώτα να διαχειριστείτε το άγχος και τις ανασφάλειές σας. Ο καλύτερος τρόπος γι’ αυτό είναι η συζήτηση με τον έφηβο. Μιλήστε με το παιδί σας αναλυτικά και διεξοδικά για τους προβληματισμούς σας. Αφήστε τον έφηβο να σας εκθέσει τις απόψεις και τα επιχειρήματά του. Δείξτε του εμπιστοσύνη. Αν στο παρελθόν έχει προδώσει την εμπιστοσύνη σας μέσα από επιλογές του, αν έχει φανεί ότι δεν έχει τη συναισθηματική δύναμη να αντιστέκεται στις απαιτήσεις της ομάδας, ή ακόμα και αν έχει εμπλακεί σε συμπεριφορές υψηλού κινδύνου στο παρελθόν, μιλήστε του ανοιχτά για όλα αυτά, αλλά χωρίς να τον κατηγορείτε και να τον μειώνετε.

Είναι βέβαια αυτονόητο ότι θα πρέπει να γνωρίζετε τον προορισμό και το πρόγραμμα των διακοπών του και την παρέα με την οποία θα πάει διακοπές. Ακόμα καλύτερο θα ήταν να είχατε και μια εικόνα των οικογενειών των άλλων παιδιών.

Δώστε του συμβουλές για πρακτικά ζητήματα. Μην τον «βομβαρδίσετε» όμως, γιατί τα περισσότερα από τα πρακτικά ζητήματα θα βρει τον τρόπο να τα αντιμετωπίσει μόνος του στην πράξη. Συμφωνήστε μεταξύ σας με τι συχνότητα και τι τρόπο θα επικοινωνεί μαζί σας καθημερινά. Ακούστε τι έχει να σας προτείνει και ο ίδιος και βρείτε μια μέση λύση, ώστε και εσείς να γνωρίζετε ότι είναι ασφαλής και εκείνος να μην ενοχλείται από τις απόπειρές σας για επικοινωνία στη διάρκεια των διακοπών του.

Σας προτείνω να μην επιχειρήσετε να του απαγορεύσετε να πάει διακοπές. Οι απαγορεύσεις κάνουν τους εφήβους αντιδραστικούς και τους απομακρύνουν. Θέστε λοιπόν λογικούς όρους και όρια και παρακινήστε τον έφηβο να τα τηρήσει.

Για τους μεγαλύτερους εφήβους σας υπενθυμίζω ότι σύντομα είναι πιθανό να χρειαστεί να φύγουν από το σπίτι για σπουδές. Θα σας υπενθυμίσω ακόμα ότι βρίσκονται κοντά στην ενηλικίωση. Δε θα μπορείτε να είστε πάντοτε δίπλα στον έφηβο για να τον προστατεύετε από πιθανούς κινδύνους και άλλωστε κάτι τέτοιο δεν θα ήταν φυσιολογική κατάσταση ζωής. Αυτό που χρειάζεται να κάνετε είναι να μάθετε στον έφηβο πώς να προστατεύει τον εαυτό του και μια από τις ευκαιρίες γι’ αυτού του είδους την εξάσκηση είναι και οι διακοπές. Προκλήσεις και κίνδυνοι υπάρχουν και στο περιβάλλον του εφήβου. Δεν θα εμφανιστούν ξαφνικά στις διακοπές. Το ζητούμενο δεν είναι να ζει ο έφηβος σε ένα περιβάλλον απαλλαγμένο από κάθε είδους κίνδυνο και πρόκληση. Το ζητούμενο είναι να αποκτά εμπειρία ζωής μέσα από την αντιμετώπιση των προκλήσεων και να μάθει να επιβιώνει και να διατηρεί τη σωματική και συναισθηματική του ευημερία παρά τους κινδύνους. Μην ανησυχείτε ότι ο έφηβος θα γίνει ξαφνικά αυτοκαταστροφικός στη διάρκεια των διακοπών. Εκτιμήστε το συνολικό προφίλ του παιδιού σας και το κατά πόσο τείνει να εκφράζεται μέσω αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών. Αν πράγματι υπάρχει μια τέτοια τάση, παρακινήστε τον έφηβο να αναγνωρίσει την αναγκαιότητα αντιμετώπισης αυτών των ζητημάτων με τη βοήθεια ειδικού προκειμένου να βρει και να εδραιώσει λειτουργικούς και δημιουργικούς τρόπους έκφρασης.

Ένα ζήτημα που φοβίζει τους γονείς είναι το αλκοόλ. Είναι αλήθεια ότι πολλοί έφηβοι μπορεί να καταναλώσουν παραπάνω αλκοόλ στις διακοπές. Πρέπει όμως να μάθουν να προστατεύουν το εαυτό τους ανακαλύπτοντας οι ίδιοι τα όριά τους και πολλές φορές αυτή η οριοθέτηση περνά μέσα από τη διαδικασία του πειραματισμού και του σφάλματος. Σιγουρευτείτε λοιπόν ότι ο έφηβος έχει λάβει από εσάς το μήνυμα ότι οφείλει να είναι πολύ προσεκτικός με το αλκοόλ και ότι είναι σε θέση να λέει «όχι» σε καταστάσεις που θέτουν την υγεία και τη ζωή του σε κίνδυνο όπως η υπερβολική κατανάλωση και η οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ ή και φυσικά η επιβίβαση σε όχημα μεθυσμένου οδηγού. Επίσης οι γονείς συχνά ανησυχούν για τις σεξουαλικές εμπειρίες των παιδιών τους στις διακοπές. Σιγουρευτείτε ότι ο έφηβος γνωρίζει πώς να κάνει σεξ με προφυλάξεις και ότι έχει λάβει το μήνυμα του κινδύνου που εμπεριέχει ο συνδυασμός μεγάλης ποσότητας αλκοόλ και σεξ. Η προσέγγιση από αγνώστους και η πιθανή ανταπόκριση του εφήβου είναι ένα θέμα για το οποίο μαθαίνουμε στον έφηβο πώς να προστατεύεται όχι βέβαια μόνο στη διάρκεια των διακοπών.

Για τους μικρότερους εφήβους, στις ηλικίες του γυμνασίου, θεωρώ ηλικιακά κατάλληλο πλαίσιο τις διακοπές με παρέα αλλά ταυτόχρονα με τη συνοδεία και την εποπτεία κάποιου ή κάποιων κοντινών ενηλίκων.