Διακοπές στην εφηβεία

Η εφηβεία είναι η αναπτυξιακή φάση που εκτός από τις βιοσωματικές αλλαγές που υφίστανται, ο έφηβος βιώνει έντονες ψυχολογικές συγκρούσεις και κατακλύζεται από αισθήματα ανασφάλειας, φόβου, αμφισβήτησης, επιθετικότητας κι αμφιθυμίας, που προκαλούνται ή που εντείνονται από την τάση του για ανεξαρτησία.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, οι περισσότεροι έφηβοι να είναι όλο και περισσότερο απρόθυμοι να συμμετέχουν σε οικογενειακές δραστηριότητες ή να πάνε διακοπές με τους γονείς τους. Προτιμούν να περνούν περισσότερο χρόνο με τους φίλους τους και λιγότερο με την οικογένεια. Ωστόσο, συχνά συναντάμε γονείς που δυσκολεύονται να αποδεχτούν το μεγάλωμα του παιδιού τους και μπορεί να θεωρήσουν αυτή την εξέλιξη ως διάσπαση της οικογένειας.

Ο γονιός θα πρέπει να αποβάλει αυτό το επώδυνο σκεπτικό γιατί δεν πρόκειται για προσωπική απόρριψη, αλλά ο έφηβος κάνει ένα φυσικό και ψυχολογικά υγιές βήμα προς τη χαλάρωση των οικογενειακών δεσμών. Η ηλικία που θεωρούν οι γονείς κατάλληλη για να επιτρέψουν στα παιδιά τους να πάνε διακοπές με την παρέα τους ποικίλλει σημαντικά από οικογένεια σε οικογένεια.

Ο βασικότερος παράγοντας που θα πρέπει να καθορίζει το βαθμό ανεξαρτησίας του εφήβου είναι η ωριμότητά του. Κανένας γονιός δε θεωρεί τις αποφάσεις αυτές εύκολη υπόθεση. Λίγοι είναι εκείνοι που, ανεξάρτητα από την ηλικία των παιδιών τους, κατορθώνουν να κοιμηθούν ήσυχοι πριν αυτά γυρίσουν σπίτι σώα και αβλαβή.

Αυτοεκτίμηση – Αυτοπεποίθηση

Η αυτοεκτίμηση είναι πάρα πολύ σημαντική για οποιαδήποτε ηλικία και σε κάθε ηλικία αποκτάται με διαφορετικό τρόπο. Στην εφηβεία όμως είναι ριζική γιατί αυτή είναι η περίοδος που το άτομο φτιάχνει την ταυτότητά του. Η αυτοεκτίμηση δημιουργείται από την εκτίμηση των σημαντικών άλλων, όπως οι γονείς και οι φίλοι.

Τα παιδιά με ψηλό βαθμό αυτοεκτίμησης ξέρουν ότι τα αγαπούν, συνήθως προέρχονται από οικογένειες που αναγνωρίζουν και επιβραβεύουν τα επιτεύγματά τους, τα ενθαρρύνουν να παίρνουν αποφάσεις καθώς και την ευθύνη των πράξεών τους. Σημαντικό είναι όχι μόνο το πως τους βλέπουν οι άλλοι αλλά και πως οι ίδιοι νομίζουν ότι τους βλέπουν οι άλλοι, συνεπώς θα πρέπει να μηνύματα που δέχονται να είναι θετικά και να τους κάνουν να νιώθουν αυτοπεποίθηση.

Οι έφηβοι με ψηλό βαθμό αυτοπεποίθησης σκέφτονται θετικά για τον εαυτό τους. Αυτό παρατηρείται από τις επιδόσεις τους στο σχολείο, είναι πιο ανταγωνιστικοί, τείνουν να έχουν περισσότερους φίλους ενώ είναι και πιο επιλεκτικοί στις παρέες τους. Επίσης αντιμετωπίζουν τη ζωή τους έχοντας μια αίσθηση υπευθυνότητας και σπάνια χάνουν τον έλεγχο σε αλόγιστες και επικίνδυνες συμπεριφορές, όπως το αλκοόλ, τα ναρκωτικά.

Οι παρέες

Το πρώτο πράγμα που συνήθως εξετάζουν οι γονείς πριν πάρουν την απόφαση να επιτρέψουν στα παιδιά τους να πάνε διακοπές χωρίς την οικογένεια, είναι η παρέα των φίλων. Δεν είναι πάντα σύμφωνοι οι γονείς για τις συναναστροφές των παιδιών τους, όμως:

Αν δεν ανησυχείτε για τη συμπεριφορά του παιδιού σας, τότε δε θα πρέπει να ανησυχείτε και για τους φίλους του
Εξηγείστε του το λόγο που αγωνιάτε σχετικά με τους φίλους του, εφόσον βέβαια έχετε κάποιο συγκεκριμένο λόγο ώστε να μην εγκρίνετε την παρέα του
Εμπιστευτείτε την ικανότητά του να επιλέγει τους ανθρώπους που συναναστρέφεται. Θα πρέπει να θυμάστε ότι τα παιδιά μεγαλώνοντας, αυξάνουν την αυτοπεποίθησή τους και τις κοινωνικές τους δεξιότητες και γίνονται πιο διορατικά.

Η τάση του εφήβου στις αλόγιστες συμπεριφορές – Ο κίνδυνος των προκλήσεων

Οι έφηβοι από τη φύση τους έχουν την τάση να πειραματίζονται, να δοκιμάζουν τα όριά τους και τα όρια των άλλων. Όλα αυτά γίνονται στην προσπάθειά τους να ρυθμίσουν μόνοι τους τη ζωή τους και ν’ αποφασίσουν για τον εαυτό τους. Οι διακοπές λοιπόν είναι γι’ αυτούς ένας τρόπος να λειτουργήσουν ανεξέλεγκτα και με απερισκεψία σε κάθε είδους πρόκληση (αλκοόλ, ναρκωτικά, μοτοσικλέτες, σεξ). Οι περισσότεροι γονείς ανησυχούν για την υγεία και τη σωματική ακεραιότητα των παιδιών τους. Η απομάκρυνσή τους από το σπίτι τους δημιουργεί φοβίες για τους κινδύνους που εγκυμονούν. Φοβούνται ότι το παιδί τους θα δοκιμάσει ναρκωτικά και θα οδηγηθεί στην εξάρτηση, ότι μπορεί να πιει αλκοόλ και να οδηγήσει μηχανάκι έχοντας ως επακόλουθο κάποιο τροχαίο ατύχημα, τους σεξουαλικούς πειραματισμούς, ενδεχόμενο βιασμό ή ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη.

Συμβουλές για τους γονείς

Προσπαθήστε να πληροφορήσετε το παιδί σας, όσο καλύτερα μπορείτε σχετικά με την αντισύλληψη, τα ναρκωτικά και την ασφαλή οδήγηση (αν οδηγεί) – για να γίνει αυτό φροντίστε να είστε καλά πληροφορημένοι κι εσείς οι ίδιοι
Να τους θέσετε όρια τα οποία θα είναι σαφή και ξεκάθαρα
Μιλήστε τους ανοιχτά για τις ανησυχίες σας. Συζητήστε μαζί τους για τους κινδύνους και τρόπους που θα μπορούσαν να τους περιορίσουν
Μην προσπαθείτε να προστατέψετε το παιδί σας από τα πάντα. Στόχος σας να είναι η ενημέρωση κι όχι η παρέμβαση. Καλό θα είναι να μάθετε να εμπιστεύεστε την κρίση του και να δεχτείτε ότι κάποια στιγμή θα κάνουν και λάθη.

Η επαναστατικότητα σε αυτή την ηλικία συνδέεται με την ανάπτυξη της σεξουαλικότητας, τις διακυμάνσεις στην αυτοεκτίμησή των εφήβων και με την υποτίμηση τους στις απόψεις των γονέων. Όσο μεγαλύτερη η εξιδανίκευση των γονέων σε προηγούμενα στάδια, τόσο πιο αντίθετες οι απόψεις που υιοθετούν οι έφηβοι στην προσπάθεια να οργανώσουν τις δικές τους επιλογές, δοκιμάζοντας τον εαυτό τους σε ακρότητες, εκκεντρικότητες, αποκλίνουσες ή κι επικίνδυνες συμπεριφορές. Οι έφηβοι χρειάζονται χώρο και χρόνο για να μπορέσουν να ενηλικιωθούν αρμονικά.

Η στάση των γονιών

Οι γονείς θα πρέπει να μην αντιδρούν με βάση τα δικά τους βιώματα μέσα από την πατρική τους οικογένεια. Θα πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μας τις ανάγκες τις εποχής, τη διαφοροποίηση μέσα από τη δική τους οικογένεια, ώστε η σχέση που έχουν με τα παιδιά τους να μην είναι ανάλογη με τη σχέση που μπορεί να είχαν οι ίδιοι με την οικογένειά τους.
Οι αποφάσεις που αφορούν το παιδί θα πρέπει να μην επηρεάζονται από μια τυχόν προβληματική σχέση που έχουν οι γονείς μεταξύ τους.
Ο ρόλος της απαγόρευσης πολλές φορές έχει τα αντίθετα αποτελέσματα. Αν οι γονείς κρίνουν ότι δε θα πρέπει να επιτραπεί στο παιδί να πάει διακοπές μόνο του, καλό θα ήταν να του εξηγήσουν για πιο λόγο του το απαγορεύουν. Η απαγόρευση πολλές φορές είναι πρόκληση για τον έφηβο κι οι αντιδράσεις του μπορεί να είναι αυτοκαταστροφικές ή εκδικητικές απέναντι στους γονείς του.
Να επιδιώκουν το διάλογο και την ουσιαστική επικοινωνία με το έφηβο παιδί τους έχοντας ως προϋποθέσεις το σεβασμό και την ειλικρίνεια.
Να θέτουν όρια και να τα τηρούν. Οι γονείς θα πρέπει να είναι σταθεροί στις πράξεις και τα λόγια τους απέναντι στις παρορμητικές και πολλές φορές παράλογες απαιτήσεις του έφηβου.
Ίσως μπορούν να αποφευχθούν τα διπλά μηνύματα (π.χ. μερικές φορές να του συμπεριφέρονται σαν να είναι παιδί κι άλλες να απαιτούν να είναι ενήλικας.)
Να αποφεύγουν να τον συγκρίνουν με άλλους (π.χ. αδερφό, συμμαθητή, ξάδερφο, κ.ά.)
Όταν χρειάζεται, να καυτηριάζουν τη συμπεριφορά του, αλλά να μην τον απορρίπτουν ως άτομο.
Να επισημαίνουν και τις θετικές όψεις της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς του εφήβου. Έτσι δείχνουν πως αναγνωρίζουν την προσπάθεια και το ενθαρρύνουν.

Γενικά, οι γονείς θα πρέπει να μη μεταθέτουν το δικό τους άγχος στα παιδιά τους, γιατί το άγχος μπορεί να τα «παραλύσει» και να τα «καθηλώσει» συναισθηματικά με αποτέλεσμα να αποκτήσουν χαμηλή αυτοεκτίμηση.

Παράγοντες που ευνοούν τη θετική απόφαση των διακοπών

Το οικογενειακό πλαίσιο: πως γίνονται οι αλληλεπιδράσεις μέσα στην οικογένεια κι αν και πόσο ο έφηβος έχει μάθει να παίρνει πρωτοβουλίες.
Τα κίνητρα που δίνονται στο παιδί ώστε να διαφοροποιηθεί. Είναι σημαντικό να ξεφεύγουν τα παιδιά από την υπερπροστατευτικότητα των γονιών και την προσκόλλησή του σ’ αυτούς.
Η επικοινωνία μεταξύ των μελών της οικογένειας. Ειδικότερα, είναι σημαντικό να μη φοβάται ο έφηβος να αποταθεί στους γονείς αν έκανε και κάτι λάθος.
Η ενίσχυση και η ανταμοιβή. Όταν ένα παιδί αποδεικνύει πως αντεπεξέρχεται στις υποχρεώσεις του και τηρεί τα όρια που του έχουν τεθεί (π.χ. είναι συνεπής στις υποχρεώσεις του σχολείου), καλό θα είναι ν’ ανταμείβεται γι’ αυτό ώστε να έχει κίνητρο για να συνεχίσει την προσπάθεια.
Η γενικότερη συμπεριφορά του στις εκδρομές με το σχολείο και τις εξωσχολικές δραστηριότητες (πώς είχε λειτουργήσει για παράδειγμα στην ολιγοήμερη εκδρομή του σχολείου).

Ωστόσο θα πρέπει να λαμβάνετε υπόψη πως συμπεριφέρεται ο συγκεκριμένος έφηβος με τα θέματα ευθύνης του:

Αν έχει τον έλεγχο των πράξεών του, αν γνωρίζει τον εαυτό του και τις δυνατότητές του
Αυτογνωσία και Αυτορρύθμιση – Αυτοπεποίθηση, Άγχος (να μην τα χάνει). Αν ξέρει πως και γιατί νιώθει άνετα
Αν μπορεί να ρυθμίζει τη συμπεριφορά του και να τηρεί κανόνες (ριψοκίνδυνες ενασχολήσεις, φαγητό πριν από το κολύμπι, παρορμητισμός)
Αν δείχνει απειθαρχία, δεν τηρεί τους οικογενειακούς κανόνες
Αν οριοθετεί τη συμπεριφορά του από τους φίλους του (αν παρασύρεται), αν ξέρει τι του αρέσει και τι όχι και γενικότερα πως διαχειρίζεται τις συγκρούσεις μαζί τους
Αν έχει αναπτύξει δεξιότητες (π.χ. κολύμβηση, βουτιές, σπορ)
Αν μπορεί ν’ αντιλαμβάνεται τις καιρικές συνθήκες, ν’ αποφεύγει άγνωστες θάλασσες, επικίνδυνα σπορ, κ.ά.
Αν γνωρίζει το σώμα του και τις δυνατότητές του, αν βάζει όρια στις επιδράσεις των φίλων του
Αν μπορεί να διαχειριστεί τα οικονομικά του.

Οι υποδείξεις και οι όροι των γονιών

Οριοθετήστε το χρόνο που τους επιτρέπετε να πάνε διακοπές (πόσες μέρες)
Βάλτε όριο στα χρήματα που θα έχουν μαζί τους, εφόσον έχει προηγηθεί συζήτηση μεταξύ σας για τις ανάγκες τους εκεί που θα πάνε.
Να υπάρχει συνέπεια στην επικοινωνία (χωρίς υπερβολές αλλά με καθημερινή τηλεφωνική επαφή)
Να αποφύγετε τις συνεννοήσεις με τους φίλους του γιατί μειώνεται το δικό σας παιδί και δείχνεται να μην το εμπιστεύεστε.
Βεβαιωθείτε ότι έχετε ενημερώσει για τους κινδύνους που υπάρχουν
Να τους επισημάνετε ότι ακόμη κι αν τους συμβεί κάτι άσχημο, θα είστε κοντά τους.
Να τους δώσετε κίνητρο, ώστε αν υπάρχει συνέπεια και σεβασμός των ορίων, θα έχουν ήδη κάνει άλλο ένα βήμα στην υπευθυνότητα και την αυτονομία.

Με σωστή ενεργοποίηση και σωστή καθοδήγηση από το περιβάλλον, ο έφηβος θα πρέπει να δημιουργήσει και να «υπηρετήσει» κάποιους συγκεκριμένους ρόλους, να έχει κάποιες συγκεκριμένες ευθύνες και να αναπτύξει κάποιες σημαντικές σχέσεις. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο καλείται να δοκιμαστεί και στις διακοπές που θα κάνει με τη δική του παρέα.

Ντόρα Μίνου, Σύμβουλος Ψυχική Υγείας,
Ψυχοθεραπεύτρια – Οικογενειακή Σύμβουλος Μ.Α Ψυχολογίας