Υιοθεσία: Ιδιαιτερότητες, προϋποθέσεις, συνέπειες

Υπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί τρόποι δημιουργίας οικογένειας, και η θετή οικογένεια είναι ένας από αυτούς. Αυτή η μορφή οικογένειας είναι η συνάντηση ανάμεσα σε ένα άτεκνο, συνήθως, ζευγάρι που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί και σε ένα παιδί που είτε δεν έχει γονείς είτε, ακόμα και αν έχει, δεν είναι σε θέση να του παράσχουν την απαραίτητη ασφάλεια και φροντίδα. Το αποτέλεσμα της συνάντησης αυτής είναι για πολλούς η ικανοποίηση πολύ βαθιών προσωπικών αναγκών για εγγύτητα, συνύπαρξη και ολοκλήρωση.

Η υιοθεσία, όμως, μπορεί κάποιες φορές να έχει ιδιαίτερες -εξαιτίας της φύσης της- δυσκολίες. Από τη μία, η οικογένεια που έχει υιοθετήσει ένα παιδί είναι ακριβώς σαν οποιαδήποτε άλλη οικογένεια που βιώνει και αντιμετωπίζει τις διάφορες φάσεις της ζωής του παιδιού της μέχρι την ενηλικίωση. Από την άλλη, υπάρχουν και κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά σε κάθε υιοθεσία που μπορεί να επηρεάσουν είτε θετικά είτε αρνητικά το συναισθηματικό δεσμό γονιών-παιδιού, όπως:

• Η ηλικία του παιδιού τη στιγμή της υιοθεσίας και οι εμπειρίες που έχει από την προηγούμενή του ζωή είτε σε ίδρυμα είτε με τη βιολογική του οικογένεια.
• Ο βαθμός επεξεργασίας της ματαίωσης της επιθυμίας των γονιών να αποκτήσουν δικό τους κοινό παιδί και του πένθους που αυτό συνεπάγεται.
• Ο βαθμός ταύτισης ανάμεσα στους γονείς και το παιδί, όσον αφορά στην εξωτερική του εμφάνιση, στο ταπεραμέντο, στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και χαρίσματά του καθώς και στο δείκτη ευφυΐας του.
• Οι αντιδράσεις του περίγυρου απέναντι στη θετή οικογένεια.

Οι εντάσεις στη σχέση του ζευγαριού

Πολλά ζευγάρια αποφασίζουν να υιοθετήσουν ένα παιδί επειδή δεν κατάφεραν να αποκτήσουν δικό τους. Οι αλλεπάλληλες αποτυχημένες προσπάθειες εξωσωματικής γονιμοποίησης, που επιβαρύνουν πολυποίκιλα το ζευγάρι, καθώς και οι περίπλοκες και χρονοβόρες διαδικασίες που ακολουθούνται στην πατρίδα μας για την υιοθεσία μπορεί να επιβαρύνουν έντονα τη σχέση, τα συναισθήματα και την ερωτική ζωή του ζεύγους. Αν καταφέρουν, όμως, και ξεπεράσουν τις δυσκολίες αυτές, είτε από μόνοι τους είτε με βοήθεια, μπορούν να βγουν ενισχυμένοι ως άνθρωποι αλλά και ως ζεύγος από τη δοκιμασία αυτή.

Η επιθυμία απόκτησης παιδιού είναι μια ιδιαίτερα σημαντική ανθρώπινη ανάγκη για τους περισσότερους. Το συνειδητό κίνητρο για την απόκτηση ενός παιδιού ποικίλει από άνθρωπο σε άνθρωπο και για πολλά ζευγάρια είναι το αποτέλεσμα της αγάπης του ενός προς τον άλλον.

Όμως, ο δρόμος προς την υιοθεσία είναι συνήθως πολύ μακρύς, δύσκολος και εμπεριέχει πολλούς κινδύνους και εντάσεις για τη σχέση που μπορούν να οδηγήσουν ακόμα και στο να χάσουν ο ένας τον άλλον, στην προσπάθεια να γίνουν γονείς.

Οι διάφορες εκθέσεις καταλληλότητας από τις αντίστοιχες υπηρεσίες βιώνονται συχνά ως διείσδυση σε πολύ προσωπικούς τομείς και τα όρια της ιδιωτικότητας δοκιμάζονται αλλά και διευρύνονται επικίνδυνα.

Αναγκαιότητα αντιμετώπισης της κρίσης

Όπως και σε κάθε περίπτωση συναισθηματικής κρίσης, είναι σημαντικό να αποτιμήσει το ζευγάρι την όλη κατάσταση, τα δύσκολα συναισθήματα που αυτή έχει προκαλέσει και να μπορέσει να μιλήσει ανοιχτά για όλα αυτά.

Πολλοί θετοί γονείς έχουν ήδη πληγεί από μία διπλή κρίση. Η πρώτη αφορά στο γεγονός πως είναι άτεκνοι,  παρά τη θέλησή τους, και δεν έχουν τον έλεγχο του σώματός τους, το οποίο θα πρέπει να υποταγεί πλήρως στις επιταγές της ιατρικής τεχνολογίας, χωρίς πολλά περιθώρια προσωπικών σκέψεων, αποφάσεων ή αμφισβήτησης της θεραπείας που έχουν ξεκινήσει. Η δεύτερη κρίση αφορά σε αυτήν καθαυτή τη διερεύνηση της  γονιμότητάς τους και στην έναρξη της θεραπείας που δίνει την αίσθηση μιας περαιτέρω απώλειας ελέγχου όπου τα πλέον προσωπικά στοιχεία αποκαλύπτονται και γίνονται αντικείμενο διαχείρισης από άλλους.

Είναι γνωστό πως κάθε κρίση εμπεριέχει δυνητικά και προϋποθέσεις  εξέλιξης, επαναπροσανατολισμού και ανανέωσης. Όσοι περνούν μία κρίση μπορούν -όταν και εφόσον καταφέρουν να την ξεπεράσουν- να επανεκινήσουν τη ζωή τους με μεγαλύτερη διάθεση, δύναμη, γνώση, αυτογνωσία και εμπειρία. Αυτό συμβαίνει και με τα ζευγάρια που περνούν μία τέτοιου είδους κρίση. Μπορούν είτε να ξεπεράσουν τους σκοπέλους της δοκιμασίας αυτής και να νιώσουν δυνατότεροι τόσο ως άτομα όσο και ως ζεύγος είτε να μην αντέξουν, να αποδυναμωθούν και να ακολουθήσουν χωριστούς δρόμους στη ζωή.

Σε κάθε περίπτωση, οι θετοί γονείς θα πρέπει να έχουν ολοκληρώσει σε μεγάλο βαθμό τη διεργασία πένθους για το ότι το σώμα τους δεν λειτούργησε όπως προσδοκούσαν και για το ότι τα όνειρά τους για ένα δικό τους παιδί ματαιώθηκαν. Μόνον τότε θα μπορέσουν να δουν και να υποδεχθούν το υιοθετημένο παιδί τους ως το μοναδικό άτομο που είναι και να ανταποκριθούν στις ιδιαίτερες ανάγκες που έχει.

Η υιοθεσία ενός μεγαλύτερης ηλικίας παιδιού

Η υιοθεσία ενός μεγαλύτερης ηλικίας παιδιού αποτελεί πρόκληση για τη  δημιουργία μιας σχέσης συναισθηματικού δεσμού τόσο για το παιδί όσο και για τους θετούς γονείς. Αν και τα υιοθετημένα παιδιά έχουν, συνήθως, απίστευτη ικανότητα προσαρμογής στο νέο τους περιβάλλον, μπορεί να είναι πολύ δύσκολο για τους γονείς να κατανοήσουν το εσωτερικό τραύμα του παιδιού. Οι γονείς που σκέπτονται να υιοθετήσουν παιδί από ίδρυμα, δηλαδή ένα παιδί που είναι συνήθως ηλικίας 3-4 ετών, θα πρέπει να σκεφθούν και να προετοιμασθούν πολύ για αυτό το ενδεχόμενο. Ένα παιδί της ηλικίας αυτής έχει διαμορφωθεί, σε μεγάλο βαθμό, από το περιβάλλον στο οποίο έχει μεγαλώσει έως τη στιγμή της υιοθεσίας, είτε αυτό είναι κάποιο ίδρυμα είτε μια άλλη οικογένεια. Το μεγαλύτερης ηλικίας παιδί έχει εξελιχθεί λεκτικά, μπορεί να εκφράζει σαφέστερα τις ανάγκες του, αντιλαμβάνεται καλύτερα το περιβάλλον του απ’ ότι ένα παιδί ηλικίας ενός έτους και κουβαλά, σε μεγαλύτερο βαθμό, εντός του τις συνέπειες της μακρόχρονης διαμονής του στο ίδρυμα.

Τα παιδιά που έχουν ζήσει για μεγάλο διάστημα σε ένα ίδρυμα -κάτι που συνήθως σημαίνει ελλιπή φροντίδα αλλά και συνεχή αγώνα για την προσοχή των άλλων- είναι συχνά καχύποπτα απέναντι σε ενήλικες. Οι όποιες αρνητικές τους εμπειρίες μπορεί να έχουν επηρεάσει ακόμα και τη γνωστική, συναισθηματική και κοινωνική τους εξέλιξη. Αποτελεί πραγματικά πρόκληση για ένα τέτοιο παιδί το να τολμήσει και πάλι να επενδύσει συναισθηματικά και να εμπιστευθεί τους νέους του γονείς. Εάν το παιδί ζούσε μέχρι τη στιγμή της υιοθεσίας με τους βιολογικούς του γονείς, τα πράγματα είναι συνήθως ευκολότερα.

Η σημασία της οριοθέτησης

Είναι πολύ σημαντικό οι θετοί γονείς να δείξουν  ιδιαίτερη ευαισθησία για τις δυσκολίες της προηγούμενης ζωής του παιδιού τους και να προσαρμόσουν τις προσδοκίες τους ώστε να είναι ρεαλιστικές. Εξίσου σημαντική είναι και η δημιουργία μιας ισορροπίας ανάμεσα στη συναισθηματική τους κατανόηση και στη δυνατότητά τους να βάζουν σαφή όρια στο παιδί που θα το βοηθήσουν να αποκτήσει  μια αίσθηση ασφάλειας, προβλεψιμότητας και σταθερότητας για το νέο του περιβάλλον.

Είναι πολύ σύνηθες οι θετοί γονείς να διευρύνουν υπερβολικά τα όρια αυτά -ακόμα και να μην υπάρχουν καθόλου όρια- από ενοχές και λύπη για την τραγικότητα της προηγούμενης ζωής του παιδιού ή επειδή τους είναι υπερπολύτιμο. Όμως, ένα παιδί, που στην ουσία έχει σημαδευτεί από μια ανασφαλή ζωή, χρειάζεται σταθερά και ευδιάκριτα όρια για να (ξανα)αποκτήσει μια αίσθηση ασφάλειας για τη ζωή του και τους άλλους.

Η ύπαρξη άλλων παιδιών

Ένα θετό παιδί που μεγαλώνει σε οικογένεια που έχει ήδη ή που αποκτά, εκ των υστέρων, άλλα παιδιά μπορεί να νιώσει πως δεν ανήκει στην οικογένεια με τους ίδιους όρους όπως και τα θετά του αδέλφια. Για τους λόγους αυτούς, είναι σημαντικό οι θετοί γονείς να δείξουν τη δέουσα ευαισθησία για τις τυχόν αντιδράσεις ή ακόμα και για την απουσία αντιδράσεων του θετού παιδιού τους.

Η συνειδητοποίηση εκ μέρους του θετού παιδιού της ιδιαιτερότητάς του και της απουσίας βιολογικών δεσμών με τους θετούς γονείς του μπορεί να πυροδοτήσει εντονότατα αισθήματα θυμού, αντιζηλίας και βαθιάς λύπης. Μπορεί, επίσης, να προκαλέσει μια έντονη επιθυμία και λαχτάρα να γίνει και το ίδιο «βιολογικό παιδί» της οικογένειας ή να εκφράσει την έντονη επιθυμία να αναζητήσει τους βιολογικούς του γονείς.

Διαφορετικές μορφές γονεϊκότητας

Υπάρχουν διαφορές ανάμεσα σε θετούς και βιολογικούς γονείς, αν και οι ομοιότητες υπερτερούν. Το να είναι κάποιος βιολογικός γονιός σημαίνει όχι μόνο το να είναι μαζί με το παιδί από την πρώτη στιγμή της γέννησής του αλλά και το να έχει δημιουργήσει συναισθηματικούς δεσμούς με αυτό πολύ πριν από αυτήν. Υπάρχει, δηλαδή, μια αίσθηση χρονικής συνέχειας και βαθιάς συνύπαρξης με το παιδί.

Το να γίνει κάποιος θετός γονιός αποτελεί μια διαφορετικού είδους «εγκυμοσύνη» με πολλά ερωτήματα, ανασφάλειες, αγωνίες για τη γενετική κληρονομιά του παιδιού αλλά και πολλές προσδοκίες. Υπάρχει, με άλλα λόγια, μια αβεβαιότητα από την αρχή που οι γονείς θα πρέπει να βρουν μια στρατηγική να την αντιμετωπίσουν ώστε να μην τους καταβάλει και να μην επηρεάσει τη σχέση τους με το παιδί.

Η υιοθεσία, λοιπόν, είναι δώρο ζωής τόσο για τους θετούς γονείς όσο και για το παιδί. Και τα δύο μέρη καλύπτουν συνήθως, και σε μεγάλο βαθμό, βασικές ανθρώπινές τους ανάγκες για εγγύτητα, συνύπαρξη και μοίρασμα συναισθημάτων με τον ξεχωριστό αυτό τρόπο που χαρακτηρίζει τη σχέση γονέα-παιδιού.

Υπάρχουν πολλές δυσκολίες και προβλήματα στην προσπάθεια υιοθεσίας ενός παιδιού στην πατρίδα μας που οδηγούν, ως ένα βαθμό, και στη χρησιμοποίηση αθέμιτων και επικίνδυνων μέσων και τρόπων για την πραγματοποίηση της. Όμως, ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα είναι -κατά τη γνώμη μου- το ότι υπάρχουν απρόθυμοι, ανώριμοι ή ανήμποροι γονείς που φέρνουν στον κόσμο παιδιά που για προσωπικούς, θρησκευτικούς, οικονομικούς ή κοινωνικούς λόγους δεν θέλουν ή δεν είναι σε θέση να φροντίσουν όπως τα αξίζει.

i-psyxologos.gr