Σχολική ετοιμότητα στις ηλικίες 0 – 3 ετών

Η έννοια της σχολικής ετοιμότητας τυπικά αναφέρεται στην κατάκτηση εκ μέρους του παιδιού μιας σειράς από δεξιότητες (γνωστικές, γλωσσικές, κινητικές και συναισθηματικές) που θα του επιτρέψουν να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του Δημοτικού σχολείου. Η μάθηση, όμως, είναι μια αδιάκοπη διαδικασία, η οποία δεν ξεκινάει με την είσοδο του παιδιού στο σχολείο αλλά από την ίδια την ημέρα της γέννησης. Η πραγματική σχολική ετοιμότητα είναι το αποτέλεσμα μιας σειράς από εμπειρίες που τα παιδιά αποκτούν μέσα από την αλληλεπίδραση τους με την οικογένεια, τους συνομηλίκους αλλά και τους παιδαγωγούς τους. Μέχρι την ηλικία των τριών τα παιδιά έχουν ήδη θέσει τις βάσεις για τις δεξιότητες που θα τους βοηθήσουν να έχουν μια επιτυχημένη σχολική ζωή.

0 – 12 μηνών

Τα μωρά κατακτούν τις πρώτες διαδικασίες μάθησης μέσα από την αλληλεπίδρασή τους με τους γονείς. Η μαμά που διαβάζει βιβλία στο μωρό της, που του μιλάει διαρκώς και του τραγουδάει του «διδάσκει» ταυτόχρονα πώς να επικοινωνεί αρχικά μέσω των ήχων, των εκφράσεων του προσώπου και των χειρονομιών και στη συνέχεια μέσω της γλώσσας.

Παράλληλα, δίνοντας τη δυνατότητα στο μωρό μας να παίξει με βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες καθώς και με μολύβια και μπογιές το βοηθάμε να αποκτήσει μια πρώτη επαφή με το γραπτό λόγο, θέτοντας έτσι τις βάσεις για την ανάπτυξη των δεξιοτήτων της γραφής και της ανάγνωσης.

12 – 24 μηνών

Πρόκειται για την ηλικία των ανακαλύψεων. Καθώς σ’ αυτή την ηλικία τα παιδιά αρχίζουν να περπατούν, αποκτούν την επιθυμία για μεγαλύτερη αυτονομία. Θέλουν να εξερευνήσουν τον κόσμο γύρω τους, να μάθουν τη χρήση των αντικειμένων, να επικοινωνήσουν, ενώ ξεκινούν και οι πρώτες προσπάθειες για παραγωγή λέξεων και αργότερα (μετά τους 18 μήνες) προτάσεων.

Για να βοηθήσουμε το παιδί να ξεδιπλώσει τα ταλέντα του και να αναπτυχθεί λεκτικά, γνωστικά αλλά και κοινωνικά πρέπει να του προσφέρουμε όσο το δυνατόν περισσότερα ερεθίσματα μπορούμε – κυρίως – μέσω του παιχνιδιού.

Ενδεικτικά, μερικά παιχνίδια που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σ’ αυτή την ηλικία είναι:

• τα παιχνίδια ρόλων, όπου τα παιδιά χρησιμοποιώντας οποιοδήποτε παιχνίδι ή αντικείμενο της καθημερινότητας έρχονται σε επαφή με τον κόσμο των μεγάλων μέσω της μίμησης
• τα παιχνίδια σύγκρισης και συνδυασμών τα οποία βοηθούν στην ανάπτυξη της λεπτής κινητικότητας αλλά και του οπτικοκινητικού συντονισμού, όπως παζλ, κουτιά με τρύπες διαφορετικών σχημάτων, κρίκοι, κύβοι
• τα παιχνίδια κίνησης, όπως τρέξιμο, σκαρφάλωμα, κλότσημα μπάλας, παιχνίδια στην παιδική χαρά, ποδήλατο (τρίκυκλο)
• τα παιχνίδια που καλλιεργούν τη φαντασία των παιδιών, όταν για παράδειγμα η χρήση ενός καθημερινού αντικειμένου από το παιδί είναι διαφορετική από την αναμενόμενη, όπως μια βούρτσα που γίνεται μικρόφωνο
• τα παιχνίδια που αναπτύσσουν τη συμβολική σκέψη δεξιότητα απαραίτητη για τη μάθηση της ανάγνωσης και την κατανόηση των μαθηματικών εννοιών, όταν για παράδειγμα το παιδί μιλάει σ’ ένα κινητό-παιχνίδι σαν να ήταν αληθινό
• τα παιχνίδια που απαιτούν την επίλυση προβλημάτων, όταν για παράδειγμα το παιδί ελέγχει ένα νέο αντικείμενο για δει πως δουλεύει, τι ήχους βγάζει ή όταν προσπαθεί να βρει τρόπους για να φτάσει ένα αντικείμενο το οποίο είναι πολύ ψηλά

Και βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η επανάληψη μιας αγαπημένης για τα παιδιά δραστηριότητας τα βοηθάει να μάθουν (π.χ. ένα τραγουδάκι, μια ιστοριούλα), να τελειοποιήσουν μια νέα δεξιότητα (π.χ. το ανέβασμα της σκάλας) αλλά και να αναπτύξουν το λόγο τους.

Επιπρόσθετα, οι γονείς θα πρέπει να καλλιεργούν την αυτονομία του παιδιού ενθαρρύνοντάς το να εκτελεί μόνο του κάποιες – απλές – δραστηριότητες (π.χ. να σκουπίσει την αυλή) ή προσφέροντάς του επιλογές (π.χ. να φάει μήλο ή πορτοκάλι, να φορέσει αυτή ή την άλλη μπλούζα).

24 – 36 μηνών

Σε αυτή την ηλικία παρατηρείται μια ταχύτατη γλωσσική και γνωστική ανάπτυξη καθώς τώρα πια το παιδί αντιλαμβάνεται σχεδόν όλες τις προτάσεις σε μια ομιλία συμπεριλαμβανομένων και εννοιών όπως η άρνηση, η ταξινόμηση, η έννοια του συνόλου αλλά και προσωπικές αντωνυμίες και τοπικά επιρρήματα.

Με την προσθήκη – κατά μέσο όρο 1-2 νέων λέξεων κάθε μέρα – και ένα ενεργό λεξιλόγιο 200 λέξεων το παιδί μπορεί πλέον να χρησιμοποιεί 2-3 λέξεις για να σχηματίσει προτάσεις, να πει το όνομά του, να ονομάσει αντικείμενα και μέρη του σώματος, να μετρήσει μέχρι το 5 αλλά και να ομαδοποιήσει αντικείμενα. Ο λόγος όμως δεν χρησιμοποιείται μόνο ως απάντηση σε ερωτήσεις αλλά και ως μέσον έκφρασης σκέψεων και συναισθημάτων.

Για να βοηθήσουμε το παιδί να εμπλουτίσει το λεξιλόγιό του καλό είναι να ακούμε με προσοχή και σοβαρότητα τις ερωτήσεις του και να του απαντάμε με σαφήνεια και χωρίς περιττές λεπτομέρειες. Και σ’ αυτή την ηλικία το παιχνίδι παίζει καθοριστικό ρόλο στην γνωστική αλλά και γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού. Ενδεικτικά αναφέρουμε:

• τα παιχνίδια λέξεων
• τα επιτραπέζια παιχνίδια αλλά και
• τα παιχνίδια κίνησης, τα οποία όμως περιλαμβάνουν οδηγίες όπως «τρέξε», «βρες» κ.τ.ο.

Η εκμάθηση τραγουδιών που συνοδεύονται από κίνηση και το καθημερινό διάβασμα παραμυθιών βοηθάει το παιδί να αναπτύξει τη φαντασία αλλά και το λόγο του. Μπορούμε ακόμη και να επιλέξουμε βιβλία με θέματα που αγαπά το παιδί όπως τα ζώα, τα φυτά, κ.τ.ο. Απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί, ασφαλώς, η ανάγνωση να είναι μια συμμετοχική διαδικασία όπου ο ενήλικας διαβάζει, δείχνει τις εικόνες του βιβλίου, εξηγεί αλλά και κάνει ερωτήσεις στο παιδί.

Παράλληλα με τη γλωσσική ανάπτυξη, το παιδί σ’ αυτή την ηλικία αναπτύσσει περαιτέρω την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων αλλά και τη δημιουργική του ικανότητα συμμετέχοντας σε δραστηριότητες είτε με τους γονείς είτε με συνομήλικά του παιδιά (για παράδειγμα στον παιδικό σταθμό).

Και βέβαια, δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να παραλείψουμε την ανάγκη για αυτονομία που κυριαρχεί σ’ αυτή την ηλικία, καθώς το παιδί μας, το οποίο «διψά» για εξερευνήσεις, μας αποδεικνύει καθημερινά πόσο ανεξάρτητο είναι με το να κάνει πράγματα μόνο του, πάντα βέβαια υπό την διακριτική – αλλά αυστηρή – επιτήρηση των γονέων.

Αυτή η επιτήρηση καλό είναι να γίνεται και αντικείμενο συζήτησης με το παιδί μας αφού σ’ αυτήν την ηλικία μπορεί να αντιληφθεί γιατί π.χ. δεν πρέπει να πιάνει κοφτερά αντικείμενα ή να σκαρφαλώνει σε πολύ ψηλά σημεία κ.τ.ο. Με τον ίδιο τρόπο διδάσκουμε στο παιδί μας και την έννοια των κανόνων έτσι ώστε να μπορεί να αξιολογεί αν μια συμπεριφορά είναι καλή ή όχι και βέβαια να αναπτύσσει την ικανότητα του αυτοελέγχου.

Ειρήνη Δρακοπούλου
Ειδική Παιδαγωγός Μ.Ed
Ειδικευμένη στη διάγνωση και αποκατάσταση Δυσλεξίας/Ειδικών Μαθησιακών Δυσκολιών
Τ. Επιστημονικός Συνεργάτης ΠΑ.Γ.Ν.Η (Ιατρείο Δυσλεξίας και Διαταραχών του Λόγου)
Συντονίστρια Σχολών Γονέων (Μέλος Πανελληνίου Συλλόγου Σχολών Γονέων)