Γίνετε επιτυχημένοι γονείς

Το να είναι κανείς γονιός δίνει μεγάλη χαρά και ανταμοιβή αλλά μπορεί, επίσης, να είναι δύσκολο και δυσάρεστο. Οι περισσότεροι γονείς βιώνουν διαστήματα όπου νιώθουν ότι κατακλύζονται από τις ευθύνες και τις ανάγκες του ρόλου τους. Συγχρόνως, υπάρχουν τόσες διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά με το τι «πρέπει» κανείς να κάνει για να μεγαλώσει «καλά» παιδιά. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχουν εγγυημένες μέθοδοι που εξασφαλίζουν ότι τόσο εμείς, όσο και τα παιδιά μας, θα είμαστε χαρούμενοι, υγιείς και επιτυχημένοι στη ζωή. Υπάρχουν, ωστόσο, άφθονα ερευνητικά δεδομένα που δείχνουν ότι οι γονείς μπορούν να κάνουν σημαντική, θετική διαφορά στην ανατροφή των παιδιών μέσα από μερικές, απλές προσεγγίσεις. Πρόκειται για τις βασικές στρατηγικές που, σύμφωνα με την έρευνα, σχετίζονται ξεκάθαρα με καλές εξελίξεις στη ζωή των παιδιών (όπως η καλή σχολική επίδοση, οι υγιείς συνήθειες, η συναισθηματική ισορροπία, η ασφάλεια). Η γνώση τους μπορεί να καθοδηγήσει και να κατευθύνει τους γονείς στον αβέβαιο κόσμο την γονεΐκότητας. Ας τις γνωρίσουμε:

1. Δημιουργήστε μια ζεστή, φροντιστική και υποστηρικτική ατμόσφαιρα στο σπίτι

Ποτέ δύο γονείς δε δείχνουν με τον ίδιο τρόπο την αγάπη τους. Κάποιοι δίνουν στα παιδιά τους πολλές αγκαλιές, χάδια, επαίνους, ενώ άλλοι είναι πιο στωικοί ή συγκρατημένοι. Όποιος κι αν είναι τρόπος σας να δείχνετε στα παιδιά ότι ενδιαφέρεστε, αξιοποιήστε τον!

• Περάστε χρόνο με τα παιδιά σας, με τρόπους που ταιριάζουν στον τρόπο ζωής σας.
• Προσπαθήστε να βρείτε χρόνο να κάθεστε τακτικά μαζί στο τραπέζι για φαγητό. Διασκεδάστε με τα παιδιά, πηγαίνετε βόλτες, μιλήστε στο αυτοκίνητο, βρεθείτε έξω για φαγητό ή καφέ με τους εφήβους.
• Μην ακολουθείτε στερεότυπα και μην προσπαθήσετε να εκπληρώσετε την ιδανική γονεΐκότητα. Κάντε αυτό που λειτουργεί για εσάς.

2. Διατηρήστε ανοιχτή και ειλικρινή επικοινωνία με τα παιδιά

Όταν απευθύνεστε στα παιδιά, παραμένετε προσηλωμένοι στο σεβασμό, τη σαφήνεια και την αγάπη, ό,τι κι αν χρειαστεί να τους πείτε; Ως συνομιλητές, τους συμπεριφέρεστε με τον τρόπο που θα θέλατε να μεταχειρίζονται οι άλλοι εσάς; Λέτε, μήπως, ένα πράγμα και εννοείτε κάτι άλλο; Καταλαβαίνετε τι προσπαθούν να σας πουν; Δίνετε προσοχή στα λόγια, αλλά κι σε αυτό που λέει το σώμα τους, όταν σας μιλούν;

• Δημιουργήστε ευκαιρίες για επικοινωνία με τα παιδιά κάθε μέρα. Κλείστε το κινητό, καθίστε μαζί τους στο τραπέζι, σβήστε το ραδιόφωνο στο αυτοκίνητο, κλείστε την τηλεόραση και παίξτε ένα επιτραπέζιο.
• Μιλήστε με τα παιδιά για τα καθημερινά πράγματα. Μην περιμένετε τις «σημαντικές» συζητήσεις για να επικοινωνήσετε μαζί τους.
• Μην χάνετε την ψυχραιμία σας. Ελέγξτε το άγχος, την αγωνία ή το θυμό σας. Πολλές φορές τα παιδιά δεν μιλούν για σοβαρά πράγματα που τα απασχολούν γιατί περιμένουν ότι οι γονείς τους θα «φρικάρουν» με αυτά που θα πουν.
• Κάνετε προετοιμασία πριν τις δύσκολες συζητήσεις. Σκεφτείτε τι χρειάζεται να ρωτήσετε και τι πρέπει να κάνετε, για να πάει η συζήτηση καλά.
• Κάνετε δοκιμές και δείξτε υπομονή. Βρείτε τι λειτουργεί καλύτερα και κάντε το. Σε κάποια παιδιά δεν αρέσει να «απλά να μιλούν» και προτιμούν να συζητούν κάνοντας κάτι. Χρησιμοποιείστε ό,τι μέσο έχετε στη διάθεσή σας, ακόμη και τα γραπτά μηνύματα ή το τηλέφωνο.

3. Συνδέστε τα παιδιά σας με φροντιστικούς, υποστηρικτικούς ενηλίκους

Μπορείτε να ονομάσετε τουλάχιστον τρεις ενήλικες (εκτός από εσάς) που είναι θετικά πρότυπα για το παιδί σας; Ξέρετε ότι η αυστηρή, αλλά ευγενική δασκάλα της μουσικής που πιέζει για 20 λεπτά εξάσκησης κάθε μέρα, μπορεί να βοηθά την κόρη σας να χτίσει την αυτοπεποίθησή της; Ή ότι ο συγγενής που ανέθεσε στο γιο σας να βγάζει τα σκυλιά του βόλτα για ένα χαρτζιλίκι, τον βοηθά να δει τον εαυτό του σαν υπεύθυνο και αξιόπιστο άτομο; Οι ενήλικες εκτός οικογένειας μπορεί να αποδειχτούν κρυμμένοι θησαυροί βοήθειας στους γονείς. Η έρευνα δείχνει ότι όλα τα μέλη της οικογένειας ωφελούνται, όταν τα παιδιά έχουν τέτοιου είδους υποστηρικτικές σχέσεις. Μπορεί να τις βοηθήσετε να καλλιεργηθούν, γνωρίζοντας στα παιδιά σας ανθρώπους που σέβεστε, εμπιστεύεστε και συμπαθείτε και να υποστηρίξετε αυτές τις θετικές σχέσεις, ώστε να αναπτυχθούν φυσικά.

• Επεκτείνετε το «δίκτυο» από ανθρώπους – θετικά πρότυπα. Αναζητήστε φίλους, γείτονες, μέλη της εκτεταμένης οικογένειας, δασκάλους, προπονητές που περιμένουν το καλύτερο από τους νέους ανθρώπους. Βρείτε τρόπο να γνωριστούν με τα παιδιά σας.
• Βρείτε ενηλίκους που μοιράζονται θετικά κοινά ενδιαφέροντα με τα παιδιά σας. Ισχυρές συνδέσεις μπορούν να προκύψουν, όταν οι νέοι άνθρωποι και οι ενήλικες εργάζονται μαζί πάνω σε πράγματα για τα οποία ενδιαφέρονται, με ουσιαστικό τρόπο. Μιλήστε στους ανθρώπους αυτούς για το ρόλο που παίζουν στη ζωή των παιδιών σας και ευχαριστήστε τους για την υποστήριξή τους.
• Συνδεθείτε με τους γονείς των φίλων των παιδιών σας. Συχνά τα μεγαλύτερα παιδιά ή οι έφηβοι βλέπουν αυτά τα πρόσωπα σαν σημαντικούς ενηλίκους στη ζωή τους. Μιλήστε με όσους τα παιδιά σας θεωρούν ότι τα καλοδέχονται και τα προσεγγίζουν. Μιλήστε μαζί τους, πείτε τους ότι είναι σημαντικοί για εκείνα και εσάς.
• Να είστε σε επαφή με αυτά τα ενήλικα άτομα. Επικοινωνήστε ενεργητικά ώστε να είστε σύμφωνοι μεταξύ σας στους κανόνες, στις προσδοκίες και στις ελπίδες που έχετε.

4. Συμμετέχετε στο σχολείο των παιδιών σας και στις άλλες τους δραστηριότητες

Τα περισσότερα σχολεία προσεγγίζουν τους γονείς με συναντήσεις και ευκαιρίες για εθελοντική συμμετοχή σε συλλόγους, δράσεις και εκδηλώσεις. Το ίδιο ισχύει και για τα περισσότερα προγράμματα που απευθύνονται σε νέους ανθρώπους (π.χ. τα προγράμματα πρόληψης των ναρκωτικών, απεξάρτησης, ψυχοκοινωνικής στήριξης κ.λπ), που κάνουν παράλληλες δράσεις για να φέρουν τους γονείς κοντά τους.

• Αρχίστε να εκμεταλλεύεστε τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται, ώστε να μπείτε και περάσετε χρόνο στους χώρους όπου πηγαίνουν τα παιδιά σας.
• Αν σας είναι δύσκολο να συμμετέχετε, ελάτε σε επαφή με τους δασκάλους (τους συμβούλους, τους διευθυντές προγραμμάτων ή τους θεραπευτές των παιδιών σας) τηλεφωνικά ή με email. Ενημερώστε τους τι λειτουργεί και τι όχι.
• Αν η ιδέα να επισκέπτεσθε το σχολείο σάς κάνει να αισθάνεστε άβολα, προσφερθείτε να συνοδέψετε μαζί με άλλους γονείς τα παιδιά σε κάποια εκδρομή εκτός σχολείου.
• Συμμετέχετε σε διαδικασίες που αφορούν αποφάσεις ή πολιτικές του σχολείου.

5. Δώστε στα παιδιά την ευκαιρία να συμβάλλουν

Τα παιδιά μπορεί να μην το συνειδητοποιούν, αλλά το να έχουν ευθύνες τους κάνει καλό. Όλοι οι άνθρωποι χρειάζονται να γνωρίζουν ότι αξίζουν και ότι είναι πολύτιμοι -είναι στην φύση μας. Οι γονείς μπορεί να δείξουν στα παιδιά ότι τα εκτιμούν αναθέτοντάς τους αυξανόμενα επίπεδα ευθύνης, καθώς μεγαλώνουν.

• Σκεφτείτε με ποιο τρόπο ενθαρρύνετε ή δεν ενθαρρύνετε τα παιδιά σας να αναλάβουν ευθύνες και να εξυπηρετήσουν τους άλλους. Μήπως με διάφορες δικαιολογίες ή προφάσεις κάνετε πολλά πράγματα εσείς αντί για εκείνα και δεν τους δίνετε τους ρόλους και τις ευθύνες που τους αναλογούν;
• Μοιράστε τις οικογενειακές ευθύνες. Ζητήστε τις ιδέες όλων για το πώς μπορούν να μοιραστούν οι υποχρεώσεις του σπιτιού. Ζητήστε από το παιδί σας να σας βοηθήσει και βοηθήστε το να μάθει από εσάς. Μοιραστείτε τις αποφάσεις και τις δουλειές.
• Ζητήστε από το παιδί σας να σας διδάξει κάτι καινούριο και μετά κάντε το μαζί (π.χ. παίξτε μαζί το video game που σας έδειξε).
• Δραστηριοποιηθείτε όλοι μαζί. Αν υπάρχουν κοινωνικά ζητήματα ή σκοποί που έχουν αξία για την οικογένειά σας, συμμετέχετε και βοηθήστε μέσα από κοινωνική δράση. Συζητήστε με τα παιδιά τις εμπειρίες σας, καθώς υπηρετείτε το σκοπό που επιλέξατε. Μερικές από τις πιο πολύτιμες ευκαιρίες για παραγωγική συζήτηση και για χτίσιμο σχέσης εμφανίζονται καθώς είστε μαζί εστιασμένοι στο να βοηθήσετε τους άλλους.

6. Βάλτε στα παιδιά σας όρια και θέστε υψηλές προσδοκίες

Δεν είναι καθόλου διασκεδαστικό να είστε ο γονιός που λέει «όχι», όταν οι άλλοι λένε «ναι». Αλλά κάποιες φορές πρόκειται για το συμφέρον του παιδιού και όλης της οικογένειάς σας. Το κλειδί για να μειώσετε το στρες και τον εκνευρισμό όλων για τα όρια και τις προσδοκίες, είναι να φροντίζετε να είναι ξεκάθαρα και συγκεκριμένα, συνεπή, ρεαλιστικά και εξελικτικά κατάλληλα. «Εξελικτικά κατάλληλα» σημαίνει τα όρια και οι προσδοκίες σας πρέπει να ανταποκρίνονται στις μεταβαλλόμενες αναπτυξιακές ανάγκες των παιδιών σας και σε αυτά που έχουν δείξει με τις επιλογές τους. Ανταμείψτε τη θετική συμπεριφορά και περιορίστε τις ευκαιρίες για αρνητική συμπεριφορά.

Για όλους τους γονείς

• Να είστε ξεκάθαροι με τις προσδοκίες που έχετε στην οικογένεια. Παραδείγματος χάριν, όλοι κάνουμε το καλύτερο που μπορούμε, ακόμη και για πράγματα που δε μας αρέσουν, πάντα επιστρέφουμε ένα χαμένο αντικείμενο στο νόμιμο κάτοχό του, είμαστε ευγενικοί με τους άλλους, συμμετέχουμε στις δουλειές του σπιτιού.
• Να ξέρετε ότι τα παιδιά παρακολουθούν πάντα τι κάνετε και ακούν τι λέτε. Είστε το υπ’ αριθμόν ένα πρότυπό τους.
• Διδάξτε στα παιδιά σας τις οικογενειακές σας αξίες, όπως το να βοηθάμε τους άλλους, μιλήστε τους για εντυπωσιακά πράγματα που κατάφεραν οι πρόγονοί σας και ακολουθήστε κάποια από τα οικογενειακά έθιμα στις γιορτές.

Για γονείς με παιδιά μέχρι 5 ετών

• Να είστε σταθεροί με τα όρια που βάζετε, ακόμα κι όταν τα παιδιά σας φέρονται «παιδιάστικα» και χαριτωμένα.
• Να είστε πιο συχνά θετικοί και να εξηγείτε στα παιδιά τι να κάνουν, ώστε να ενισχύετε τις κατάλληλες συμπεριφορές, παρά να λέτε συχνότερα «όχι» για να διορθώσετε τις αρνητικές συμπεριφορές.

Γονείς με παιδιά 6 έως 9 ετών

• Μάθετε τα όρια και τους κανόνες του σχολείου. Αν δεν είστε σίγουροι, ρωτήστε τους εκπαιδευτικούς ή τους διευθυντές.
• Μιλήστε με τα παιδιά για συμπεριφορές που βλέπετε έξω, στο δρόμο, στις ταινίες, στην τηλεόραση κ.λπ. Ρωτήστε τα τι πιστεύουν ότι είναι το σωστό, τι όχι και γιατί.

Για γονείς με παιδιά 10 έως 15 ετών

• Παρατηρήστε τις θετικές συμπεριφορές των παιδιών σας. Πείτε τους τι θαυμάζετε στους τρόπους τους, στο πώς φέρονται στους φίλους τους, στις κοινωνικές τους δεξιότητες κ.λ.π.
• Μιλήστε με τα παιδιά σας για τις προσδοκίες που έχουν τα ίδια από τους εαυτούς τους. Ακούστε τι θα σας πουν και μοιραστείτε μαζί τους σε τι ταυτίζονται και σε τι διαφέρουν σε αυτά που περιμένετε εσείς από τα παιδιά.
• Επιβεβαιώστε διακριτικά τις θετικές φιλίες και αντισταθείτε στην τάση να κάνετε κριτική σε εκείνες τις παρέες που δείχνουν δυνητικά αρνητικές. Πολλά παιδιά σε αυτή την ηλικία υπερασπίζονταιι τους φίλους που οι γονείς τους δεν συμπαθούν και μπορεί να θελήσουν πιο πεισματικά να διατηρήσουν τη σχέση.
• Αρχίστε να μιλάτε στα παιδιά για σημαντικά ζητήματα όπως η αξιοπρεπής σχολική επίδοση, το αλκοόλ, τα ναρκωτικά και οι σεξουαλικές συμπεριφορές.

Για γονείς με παιδιά 16 έως 18 ετών

• Συζητήστε με το σύντροφο σας για τα όρια στη συμπεριφορά του εφήβου σας και καταλήξτε σε κοινή συμφωνία. Τα παιδιά σάς χρειάζονται ενωμένους σε αυτό.
• Συνεχίστε να συζητάτε για τα σημαντικά ζητήματα (τη σχολική επίδοση, τα ναρκωτικά και το αλκοόλ, τις σεξουαλική συμπεριφορά). Προσθέστε σε αυτά το ζήτημα των στόχων που έχουν για μετά από την αποφοίτησή τους από το σχολείο. Μπορείτε πια να συζητήσετε και να διαπραγματευτείτε περισσότερα.
• Αν χρειαστεί φτιάξετε συμβόλαιο για τις προσδοκίες που έχετε μεταξύ σας πάνω σε σημαντικά ζητήματα, με ξεκάθαρους όρους για εσάς και τα παιδιά σας και υπογράψτε το μαζί.

7. Γνωρίστε τους φίλους των παιδιών σας

Γίνετε οι γονείς που ανοίγουν την κουβέντα στα παιδιά που μεταφέρουν με το αυτοκίνητό τους ή που μπαινοβγαίνουν στο σπίτι τους. Γίνετε οι γονείς που κάνουν πολλές ερωτήσεις για το σχολείο, τα ενδιαφέροντα και τις δραστηριότητες. Δε χρειάζεται να γίνετε αδιάκριτοι για να γνωρίσετε τους φίλους των παιδιών σας, αλλά εσείς είστε αυτοί που πρέπει να βάλετε τον τόνο μιας ευγενικής και φιλικής αλληλεπίδρασης μαζί τους. Μπορεί αρχικά το παιδί σας να παραξενευτεί, αλλά μακροπρόθεσμα θα το εκτιμήσει.

• Ενθαρρύνετε την ποικιλία. Προτρέψτε τα παιδιά σας να γνωρίσουν παιδιά από διαφορετικά περιβάλλοντα και με διαφορετικές προοπτικές. Θα τα βοηθήσει να μάθουν πολλά για τους εαυτούς τους. Αξιοποιείστε ευκαιρίες για κοινωνική εργασία και εθελοντισμό με την οικογένειά σας –σε τέτοιες δραστηριότητες και χώρους συναντά κανείς νέους φίλους και οικοδομεί καινούριες, θετικές σχέσεις.
• Αποφύγετε να κριτικάρετε τις φιλίες των παιδιών σας, αλλά να είστε ειλικρινείς μαζί τους, όταν ανησυχείτε γι αυτές. Μην καταδικάζετε και μην κατηγορείτε τους φίλους των παιδιών σας. Όταν συζητάτε γι αυτούς, εστιάστε τα σχόλιά σας στις συμπεριφορές τους, όχι στην προσωπικότητά τους. Αυτό θα τα κάνει να γίνουν αμυντικά και λιγότερο ανοιχτά σε αυτά που έχετε να τους πείτε.

8. Επιβλέψτε και εμπλακείτε

Ζητήστε από τα παιδιά να σας πουν πού συχνάζουν, με ποιους και τι κάνουν. Προσπαθήστε να έχετε, έστω και σύντομη παρουσία, σε αυτά τα μέρη και τους χώρους, είτε προσωπικά, είτε μέσω άλλων ενηλίκων που εμπιστεύεστε. Μην επιχειρήσετε να παρακολουθήσετε κρυφά τις δραστηριότητες και τις επικοινωνίες των παιδιών σας. Εξηγήστε τους ανοιχτά και ξεκάθαρα τι σας ανησυχεί και τι προτίθεστε να κάνετε, για να διαφυλάξετε την ασφάλεια και την ευημερία τους. Να είστε ανοιχτοί και πρόθυμοι να ακούσετε τι έχουν να σας πουν με τη σειρά τους. Βάλτε όρια στο χρόνο που τα παιδιά σας περνούν με τους φίλους τους. Είναι σημαντικό να έχουν χρόνο για θετικές σχέσεις και με τα μέλη της οικογένειάς τους. Αν αισθάνεστε ότι κάποιος φίλος του παιδιού σας έχει αρνητική επιρροή επάνω του, προσκαλέστε εκείνο το φίλο και περάστε οι τρεις χρόνο μαζί με το παιδί σας, ώστε να επηρεάσετε θετικά αυτή τη σχέση.

9. Κρατήστε τα παιδιά σας ασφαλή

Τα παιδιά χρειάζονται ίσες δόσεις σωματικής αλλά και συναισθηματικής ασφάλειας. Και τα δύο αυτά στοιχεία είναι σημαντικά για να αναπτυχθούν υγιείς και ισορροπημένοι άνθρωποι. Πολλά παιδιά είναι σωματικά ασφαλή μέσα στην οικογένειά τους, αλλά δε νιώθουν συναισθηματική ασφάλεια. Και τα περισσότερα από τα παιδιά που δεν νιώθουν συναισθηματικά ασφαλή, δε θα κατορθώσουν να διατηρήσουν και τη σωματική τους ασφάλεια

• Το πρώτο «μυστικό» για να κρατήσετε τα παιδιά σας ασφαλή είναι να κάνετε τα υπόλοιπα οκτώ πράγματα που περιγράφει αυτό το κείμενο: αν επικοινωνείτε, θα μαθαίνετε τι συμβαίνει στη ζωή των παιδιών σας και πού χρειάζονται βοήθεια ή προσοχή. Αν τα βοηθάτε να συμβάλλουν και να αναλαμβάνουν ευθύνες και αν έχουν θετικά πρότυπα, είναι πιθανότερο ότι θα κάνουν και τα ίδια ασφαλείς επιλογές. Αν πολλοί άνθρωποι νοιάζονται και φροντίζουν γι’ αυτά, θα έχουν την επίβλεψη και την υποστήριξη που χρειάζονται. Αν βάζετε ξεκάθαρα και σταθερά όρια και προσδοκίες θα έχουν τον αυτοέλεγχο και την αυτοπεποίθηση για να φροντίσουν τα ίδια την ασφάλειά τους, όταν χρειαστεί.
• Το δεύτερο μυστικό είναι, όποια φυσικά όρια βάζετε (πχ όταν διαμορφώνετε το σπίτι ώστε να είναι ασφαλές για το μωρό σας ή όταν καθορίζετε το χρόνο που τα παιδιά θα επιστρέφουν στο σπίτι από έξω), να το κάνετε από αγάπη για τα ίδια τα παιδιά και από την επιθυμία σας να έχουν θετικές εμπειρίες και όχι από το δικό σας φόβο.

10. Γίνετε το θετικό πρότυπο για τα παιδιά σας

Είναι τόσο απλό, αλλά συγχρόνως, τόσο δύσκολο: να είστε το είδος του ανθρώπου που θα θέλατε να γίνει το παιδί σας. Να ξέρετε ποιες είναι οι αξίες σας και να τις ακολουθείτε. Να συμπεριφέρεστε στους άλλους με τον τρόπο θα θέλατε να σας συμπεριφέρονται. Να ακολουθείτε τα όνειρά σας. Να είστε επιεικείς με τους εαυτούς σας. Να νιώθετε καλά γνωρίζοντας ότι χτίζετε τα προσόντα που χρειάζονται τα παιδιά σας, για να επιτύχουν και να ευτυχήσουν στη ζωή.

Σπυριδούλα Κώτση
Ψυχίατρος παιδιών και εφήβων
Για την «ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΣΗΜΕΡΑ»