Μεγαλώνοντας ανεξάρτητα παιδιά

Στην αρχή της ζωής τους, τα βρέφη εξαρτώνται απόλυτα από τους γονείς τους. Η εξέλιξη απαιτεί καθώς περνά ο χρόνος να αποκτούν όλο και περισσότερες δεξιότητες και να κατακτούν σταδιακά την αυτονομία τους. Τα ανθρώπινα βρέφη αναπτύσσονται σχετικά αργά, κι ωστόσο οι γονείς απορούν: «αλλάζει κάθε μέρα», «δεν καταλάβαμε πότε μεγάλωσε».

Οι αλλαγές των παιδιών απαιτούν διαφοροποίηση της συμπεριφοράς των γονιών και αλλαγές στη λειτουργία της οικογένειας. Οι οικογένειες, που έχουν την τάση να αντιστέκονται στην αλλαγή, συχνά αδυνατούν να προσαρμοστούν. Έτσι, παρόλο που τα παιδιά μεγαλώνουν, η συμπεριφορά των γονιών μπορεί να μη διαφοροποιείται σε σχέση με το παρελθόν. Πολλοί γονείς ντύνουν τα παιδιά τους, τα ταΐζουν, μαζεύουν τα παιχνίδια τους γιατί πιστεύουν ότι μόνα τους δε θα τα καταφέρουν καλά. Κατά τη σχολική ηλικία αναλαμβάνουν να ετοιμάζουν την τσάντα τους, συχνά φροντίζουν να ενημερώνονται για τις ασκήσεις που πρέπει να γίνουν, συνοδεύουν τα παιδιά στο σχολείο.

Επεμβαίνουν στους τσακωμούς των παιδιών, τα χωρίζουν, επισημαίνουν το σωστό και το δίκαιο. Αναλαμβάνουν να οργανώσουν τον ελεύθερο χρόνο τους, να ρυθμίσουν τις δραστηριότητές τους και να κανονίσουν τις κοινωνικές επαφές τους.

Στην πραγματικότητα, τις περισσότερες φορές τα παιδιά μπορούν να κάνουν περισσότερα απ’ όσα οι γονείς πιστεύουν και στις περιπτώσεις που δε μπορούν, είναι συνήθως έτοιμα να προσπαθήσουν.

Ενδεικτικά:

• σε ηλικία ενός έτους, ένα παιδί μπορεί συνήθως να πιει από ποτήρι με λίγη βοήθεια, να μασήσει, να πιάσει και να δώσει κοινά αντικείμενα όταν του ζητηθεί, να κάνει «γεια»
• σε ηλικία δύο ετών περπατά με σταθερότητα, ανεβοκατεβαίνει σκάλες μόνο του πιάνοντας τον τοίχο, χρησιμοποιεί γύρω στις 50 λέξεις και καταλαβαίνει περισσότερες, φτιάχνει μικρές προτάσεις, τρώει και πίνει μόνο του με αρκετή σταθερότητα κινήσεων, προειδοποιεί όταν θέλει να πάει τουαλέτα
• σε ηλικία τριών ετών μπορεί να κάνει πετάλια σε μικρό τρίκυκλο, να σχεδιάσει ένα κύκλο μετά από μας, να ζωγραφίσει αδρά ένα ανθρωπάκι (κύκλος για κεφάλι-γραμμή για σώμα), να κατηγοριοποιεί με βάση το χρώμα (συνήθως το κόκκινο), να κόψει με ψαλίδι, να πει το ονοματεπώνυμό του, να πλένει τα χέρια του, να παίζει συμβολικό παιχνίδι με άλλα παιδιά και μπορεί να μοιράζεται μαζί τους παιχνίδια
• σε ηλικία τεσσάρων ετών κινείται άνετα, τρέχει, σκαρφαλώνει, μπορεί να ζωγραφίσει ένα ανθρωπάκι ή σπιτάκι με κάποιες λεπτομέρειες, γνωρίζει τα χρώματα, μιλάει καθαρά (ίσως μπερδεύει λίγα σύμφωνα), γνωρίζει την ηλικία του, μετράει λίγα αντικείμενα, πλένει τα δόντια του, ντύνεται και γδύνεται μόνο του, μπορεί να περιμένει τη σειρά του στο παιχνίδι.

Παρόλο που υπάρχει διακύμανση στο πότε κατακτά το κάθε παιδί τις διάφορες δεξιότητες, η μεγάλη καθυστέρηση στην κατάκτηση των δεξιοτήτων-όπως κρίνεται από τον παιδίατρο, είναι ενδεικτική είτε αναπτυξιακής διαταραχής, είτε υπερεμπλοκής του γονιού.

Μολονότι ο γονιός θέλει το παιδί του να είναι ικανό, τείνει συνήθως να κάνει πράγματα αντί γι’ αυτό, αναβάλλοντας την ανάπτυξή του: «Δε μπορεί να το κάνει ακόμα».

Παρατείνει έτσι την παιδική του ηλικία, πράγμα που προσφέρει στον ίδιο μεγάλη ικανοποίηση, καθώς συντηρεί το ρόλο του.

Είναι πραγματικά δύσκολο, για το γονιό, να βρει νέους ρόλους καθώς το παιδί του μεγαλώνει. Πολλά ζευγάρια αλλάζουν τελείως τρόπο ζωής από τη στιγμή που αποκτούν παιδιά. Συχνά η μητέρα στρέφεται προς το παιδί, αφιερώνοντάς του όλο τον ελεύθερο χρόνο της, ενώ ο πατέρας νιώθει πλέον ασήμαντος και γαντζώνεται στον πιο σημαντικό ρόλο που του έχει απομείνει ο οποίος παραδοσιακά είναι ο ρόλος του εργαζόμενου-του άντρα που προσφέρει υλικά αγαθά. Το ζευγάρι απομακρύνεται και όταν τα παιδιά μεγαλώσουν είναι δύσκολο να ξαναβρεί ένα νέο σημείο επαφής.

Ωστόσο τα παιδιά πρέπει να ανεξαρτητοποιηθούν και θα το διεκδικήσουν –ιδιαίτερα κατά την εφηβεία. Η αυτονόμηση των παιδιών είναι απαραίτητη, όχι μόνο για την κοινωνική προσαρμογή τους αλλά και για την ψυχική υγεία τους.

Προκειμένου να βοηθήσετε το παιδί σας να ανεξαρτητοποιηθεί:

• Μην παίρνετε τις ευθύνες του, μην το λυπάστε και μην προσπαθείτε διαρκώς να το διευκολύνετε. Αν έσπασε το παιχνίδι του δεν είναι απαραίτητο να το αντικαταστήσετε, αν του «κλέβουν» τα παιχνίδια στο νηπιαγωγείο θα πρέπει να τα διεκδικήσει μόνο του, αν έχει διαγώνισμα στο σχολείο δε θα ξενυχτήσετε εσείς διαβάζοντας. Χρειάζεται τις συμβουλές σας και την ενθάρρυνσή σας για το πώς θα χειριστεί τα προβλήματα που του προκύπτουν, αλλά δε χρειάζεται εσάς να του τα λύνετε.
• Ανάλογα με την ηλικία του, δίνετέ του τη δυνατότητα να αναλαμβάνει ευθύνες. Ζητήστε βοήθεια στις δουλειές του σπιτιού, μαστορέψτε μαζί του, παροτρύνετέ το να φροντίσει τα κατοικίδιά του, δίνετέ του χαρτζιλίκι σταθερά μια φορά την εβδομάδα, αναθέστε του να κάνει κάποια ψώνια ή να πληρώσει λογαριασμούς.
• Ενθαρρύνετέ το να παίρνει πρωτοβουλίες σε θέματα που το αφορούν, όπως το ντύσιμό του, το πώς θα διαθέσει το χαρτζιλίκι του, τις εξωσχολικές δραστηριότητες που θα επιλέξει, εφόσον βέβαια έχετε συζητήσει μαζί του και έχετε καταλήξει σε κάποιες συμφωνίες. Π.χ. το τι ρούχα θα αγοράσει ένας έφηβος εξαρτάται από τα οικονομικά σας, το ντύσιμο του όμως θα πρέπει να εκφράζει περισσότερο τον ίδιο παρά εσάς, αν και μια καθοδήγηση ως προς το τι θεωρείται μοντέρνο και τι ακραίο είναι απαραίτητη.
• Εκφράστε τις αντιρρήσεις σας όταν διαφωνείτε με κάτι, μην είστε όμως απορριπτικοί ή επίμονοι. Παρόλο που μπορεί να νιώσετε ανασφάλεια, συχνά είναι χρήσιμο να μην αποτρέψετε μια πράξη με την οποία δηλώνετε ότι διαφωνείτε π.χ. «Δε νομίζω ότι είναι καλή ιδέα να πας εκδρομή το Σαββατοκύριακο αφού τη Δευτέρα έχεις διαγώνισμα, αλλά αν νομίζεις ότι μπορείς να τα συνδυάσεις, κάνε το».
• Μην καταβάλλεστε από τυχόν δυσκολίες και αποτυχίες του παιδιού. Δεν αποδεικνύουν ότι είναι ευάλωτο, αλλά αποτελούν εμπειρίες που θα το βοηθήσουν να αντιμετωπίσει δυσκολότερες καταστάσεις.
• Όταν σας ζητά να το προστατέψετε αναλαμβάνοντας δικές του ευθύνες, μην επιβεβαιώσετε την αδυναμία του με το να το διευκολύνετε. Η πραγματική του ανάγκη είναι να το πείσετε ότι μπορεί να τα καταφέρει και να το ενθαρρύνετε.
• Μην ασχολείστε συνέχεια μαζί του. Βρείτε χρόνο για τον εαυτό σας. Θυμηθείτε τι σας άρεσε να κάνετε παλιότερα ή ανακαλύψτε νέα ενδιαφέροντα. Έτσι αποδεσμεύετε και τα παιδί που πιθανά αισθάνεται ότι σας είναι απαραίτητο και δεν τολμά να απομακρυνθεί.
• Αφιερώστε χρόνο στο σύντροφό σας. Βγείτε οι δυο σας, βρείτε χρόνο να συζητάτε χωρίς την παρουσία του παιδιού, περάστε στο παιδί το μήνυμα ότι είστε πλήρεις μέσα από το συζυγικό δεσμό. Όταν οι γονείς λειτουργούν ως ζευγάρι, ενωμένοι, αντιμετωπίζουν ευκολότερα τις δυσκολίες που προκύπτουν στην ανατροφή του παιδιού τους. Επιπλέον, βάζουν πιο εύκολα τα όρια, δίνουν ένα αίσθημα ασφάλειας στο παιδί που δε νιώθει ότι αποτελεί σανίδα σωτηρίας για ένα απελπισμένο γονιό και του παρουσιάζουν ένα υγιές πρότυπο ζεύγους.
• Μην ξεχνάτε πως:
  – Είναι ανάγκη των γονιών να νιώθουν απαραίτητοι για τα παιδιά τους.
  – Είναι απαραίτητο για τα παιδιά να μη νιώθουν διαρκώς την ανάγκη των γονιών τους.

Ελένη Καρακωνσταντάκη
Ψυχολόγος
ekarakonstantaki@yahoo.gr