Διάσπαση προσοχής: Η εκπαιδευτική προσέγγιση

Οι γονείς συχνά παραπονιούνται:

• το παιδί μου είναι απρόσεκτο
• μοιάζει σα να μην ακούει
• όταν μιλάω, δε μου δίνει σημασία
• χαζεύει

Οι δάσκαλοι παρατηρούν:

• ενώ έχει μπροστά του τη λέξη, την αντιγράφει λάθος
• σε ένα κείμενο γράφει την ίδια λέξη, πότε σωστά και πότε λάθος
• αντί για πρόσθεση κάνει αφαίρεση
• όταν γράφει μια πρόταση, παραλείπει λέξεις

Πρόκειται για συμπεριφορές χαρακτηριστικές της διάσπασης προσοχής. Η δυσκολία του παιδιού να συγκεντρώσει την προσοχή του επηρεάζει αρνητικά την επίδοση του στις σχολικές δραστηριότητες. Συχνά επηρεάζονται και οι κοινωνικές σχέσεις του καθώς μπορεί να παρουσιάσει δυσκολία να συντονιστεί με τους άλλους στο ομαδικό παιχνίδι ή να «χάσει» μέρη ενός διαλόγου και να δυσκολευτεί να συμμετάσχει σε μια συζήτηση. Τέλος μπορεί να επηρεαστεί αρνητικά η αυτοεικόνα του καθώς αντιλαμβάνεται ότι για τους άλλους είναι το «απρόσεκτο» ή το «αδιάφορο» παιδί.

Η διάσπαση της προσοχής μπορεί να οφείλεται σε δυσλειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος, μπορεί να είναι σύμπτωμα νευρολογικών παθήσεων (π.χ. κάποιας μορφής επιληψίας) ή νευροαναπτυξιακών διαταραχών (διαταραχή ελλειμματικής προσοχής-υπερκινητικότητα), να προέρχεται από συναισθηματικές διαταραχές (κατάθλιψη, άγχος) ή να είναι μια έκφραση των προβλημάτων που αντιμετωπίζει το παιδί στο σπίτι ή στο σχολείο.

Η διάσπαση της προσοχής ενός παιδιού λοιπόν, μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο μελέτης για τον παιδίατρο, τον παιδονευρολόγο, τον παιδοψυχίατρο, τον ψυχοθεραπευτή, τον εκπαιδευτικό. Ανάλογα με την περίπτωση, μπορεί να αντιμετωπιστεί φαρμακευτικά ή με ψυχοθεραπεία (ατομική ή πολύ συχνά οικογενειακή). Η εκπαιδευτική παρέμβαση μπορεί να αμβλύνει το πρόβλημα σε περιπτώσεις ήπιας εγγενούς αδυναμίας, εφόσον δεν υπάρχουν εγκεφαλικές βλάβες ή άλλες διαταραχές και συναισθηματικές δυσκολίες.

Η ένταξη ασκήσεων ανάπτυξης της προσοχής στην εκπαιδευτική διαδικασία είναι χρήσιμη και για τους μαθητές που δεν παρουσιάζουν δυσκολίες συγκέντρωσης γιατί:

• η προσοχή είναι σημαντική γνωστική λειτουργία και αποτελεί βάση για τη μάθηση
• η προσοχή (όπως και η μνήμη) βελτιώνεται με την εξάσκηση

Ας δούμε τι ασκήσεις μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για την ενίσχυση της προσοχής:

• Δίνουμε ένα κείμενο στο παιδί άλλοτε προφορικά και άλλοτε γραπτά. Του ζητάμε να το ακούσει ή να το διαβάσει προσεκτικά για να μπορέσει μετά να απαντήσει σε ερωτήσεις που θα του κάνουμε. Με αυτήν την άσκηση δεν εστιάζουμε στο νόημα του κειμένου (διαφορετικά πρόκειται για άσκηση κατανόησης). Εστιάζουμε σε λεπτομέρειες που θα πρέπει το παιδί να είναι συγκεντρωμένο για να προσέξει. Π.χ. «Ο Ερμής είχε φτερά στην πλάτη ή φορούσε φτερωτά σανδάλια;» ή «Το παιδί της ιστορίας ζούσε σε ένα ξύλινο σπίτι στο βουνό. Σωστό ή λάθος;»
• Δίνουμε ένα γραπτό κείμενο στο παιδί και του ζητάμε να το διαβάσει και να κυκλώνει όσο πιο γρήγορα μπορεί τη λέξη π.χ. «θάλασσα» όπου τη συναντά. Εναλλακτικά, μπορούμε να του ζητήσουμε να κυκλώνει όσες λέξεις περιέχουν π.χ. το γράμμα «π» ή όσες λέξεις αρχίζουν από φωνήεν ή όσα ρήματα είναι στον αόριστο κ.λ.π. Προσέχουμε το παιδί να έχει κατακτήσει τις γραμματικές γνώσεις που χρειάζονται για να κάνει την άσκηση, αλλιώς θα καταλήξουμε να κάνουμε άσκηση γραμματικής και όχι προσοχής.
• Ηχογραφούμε ένα τραγούδι. Ζητάμε από το παιδί να ακούσει το τραγούδι προσεκτικά και να τραβάει στο τετράδιό του μια γραμμή κάθε φορά που ακούει π.χ. τη λέξη «αγάπη».
• Γράφουμε ένα κείμενο παραλείποντας κάποιες λέξεις (δεν αφήνουμε κενό χώρο στη θέση αυτών των λέξεων). Δίνουμε το γραπτό στο παιδί. Του λέμε ότι θα του διαβάσουμε το ίδιο κείμενο, κι αυτό θα πρέπει να συμπληρώσει στο γραπτό του τις λέξεις που λείπουν. Το διαβάζουμε όσες φορές χρειαστεί. Η άσκηση αυτή είναι σύνθετη γιατί το παιδί πρέπει να συντονίσει την οπτική και ακουστική προσοχή.
• Τυπώνουμε σ’ ένα φύλλο, διάσπαρτα, πολλά σχέδια (καρδιές, τρίγωνα, ζωάκια κ.λ.π.). Του ζητάμε να εντοπίσει και να διαγράψει όσο πιο γρήγορα μπορεί τις καρδιές. Εναλλακτικά και ανάλογα με το επίπεδο των γνώσεων του παιδιού μπορούμε να τυπώσουμε ένα φύλλο με αριθμούς και να ζητήσουμε να διαγράψει τους μονούς ή όσους ανήκουν στην προπαίδεια του 3 κ.λ.π.

Προχωρώντας, εισάγουμε πιο δύσκολες ασκήσεις, όπου το παιδί θα πρέπει να είναι συγκεντρωμένο για να κρατά στη σκέψη του κάποιο κριτήριο και με βάση αυτό να επιλέξει μεταξύ ερεθισμάτων.

Δίνουμε λοιπόν μια λίστα με εικόνες ή ονόματα ζώων και του ζητάμε να κυκλώσει όσο πιο γρήγορα μπορεί μόνο τα σαρκοφάγα ή μόνο τα τετράποδα.

Οι παραπάνω ασκήσεις είναι ενδεικτικές. Τόσο οι γονείς όσο και οι δάσκαλοι μπορούν να επινοήσουν και άλλες ασκήσεις προσοχής ανάλογα με τις ανάγκες των παιδιών. Καλό είναι να μην ξεχνάμε ότι τα παιδιά με δυσκολία συγκέντρωσης της προσοχής διευκολύνονται όταν:

• τους ζητάμε να κάνουν ένα πράγμα κάθε φορά. Οι πολλές εντολές τα μπερδεύουν. Ας είμαστε σαφείς και συγκεκριμένοι
• θέτουμε χρονικό όριο για τη διεκπεραίωση κάθε εργασίας. Καθώς κουράζονται εύκολα προσπαθώντας να συγκεντρωθούν, τα ανακουφίζει να γνωρίζουν πόσα λεπτά θα χρειαστεί να αφιερώσουν. Συνήθως ζητάμε λίγα λεπτά εργασίας και κάνουμε ένα διάλειμμα με μια πιο χαλαρή δραστηριότητα (π.χ. ανάγνωση). Μ’ αυτόν τον τρόπο μειώνεται ο αρνητισμός που συχνά παρουσιάζουν αυτά τα παιδιά και δουλεύουν πιο πρόθυμα
• συμφωνούμε από την αρχή ότι δε διακόπτουμε την εργασία μας στη μέση. Αν το παιδί θέλει να συζητήσει κάτι, να πιει νερό, να περπατήσει λίγο μέσα στο δωμάτιο, μπορεί να το κάνει πριν την έναρξη μιας άσκησης ή μετά την ολοκλήρωσή της
• έχουμε στο μυαλό μας ένα συγκεκριμένο πλάνο δραστηριοτήτων και έχουμε οργανώσει πολύ καλά το υλικό μας. Διαφορετικά, τα κενά που μεσολαβούν μέχρι να οργανωθούμε αποσυντονίζουν τα παιδιά.

Ελένη Καρακωνσταντάκη
Ψυχολόγος