Το ταπεραμέντο και η προσωπικότητα

Όλα τα παιδιά γεννιούνται σε ένα περιβάλλον το οποίο είναι πλούσιο και γεμάτο προσδοκίες, αξίες, κανόνες και παραδόσεις. Όλα αυτά και ακόμα περισσότερα θα παίξουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού. Τα δύο πρώτα χρόνια ζωής, το άτομο μαθαίνει και αφομοιώνει ιδέες και αρχίζει να αντιλαμβάνεται ποια είναι η αναμενόμενη συμπεριφορά σύμφωνα με τους κοινωνικούς κανόνες, τα πρότυπα και τις αξίες. Παράλληλα, καθώς το παιδί μεγαλώνει αρχίζει και διαμορφώνει τη δική του προσωπικότητα απορρίπτοντας ή υιοθετώντας πρότυπα και κανόνες από το περιβάλλον του.

Τα παιδιά όμως δε γεννιούνται σα λευκή σελίδα. Έρχονται στον κόσμο με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά συμπεριφορών τα οποία όλα μαζί απαρτίζουν το ταπεραμέντο του – μπορεί να καθορίσει αν θα είναι εύκολη η δύσκολη η ανατροφή του παιδιού. Η προσωπικότητα του παιδιού θα διαμορφωθεί από την αλληλεπίδραση των χαρακτηριστικών του ταπεραμέντου με το περιβάλλον. Το πόσο καλά το ταπεραμέντο μπορεί να ταιριάξει με το περιβάλλον και το πώς θα αντιμετωπιστεί από τους ανθρώπους του περιβάλλοντος, θα καθορίσουν το πώς το παιδί βλέπει τον εαυτό του και τον κόσμο γύρω του.

Τι είναι το ταπεραμέντο;

Το ταπεραμέντο είναι ένα σύνολο γενετήσιων χαρακτηριστικών που οργανώνουν τον τρόπο που προσεγγίζει το παιδί τον κόσμο και τον τρόπο που μαθαίνει για αυτόν. Για παράδειγμα, κάποια νεογέννητα μωρά είναι πιο ευαίσθητα στο φως και στους ήχους από κάποια άλλα. Κάποια αντιδρούν πολύ γρήγορα και έντονα όταν νιώθουν δυσφορία, κάποια είναι γκρινιάρικα και άλλα είναι ήρεμα και άλλα έχουν πολλή ενέργεια και δύναμη. Αυτά τα χαρακτηριστικά φαίνονται να παραμένουν σταθερά και διαρκή στο χρόνο αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι ποτέ «καλά» ή «κακά».

Οι περισσότεροι γονείς από πολύ νωρίς παρατηρούν στα παιδιά τους διαφορετικές συμπεριφορές και αντιδράσεις και βλέπουν ότι αυτό που μπορεί να λειτουργεί για το ένα παιδί να μη λειτουργεί για το άλλο. Αυτές οι διαφορές στην προσωπικότητα των παιδιών οφείλονται στο ταπεραμέντο τους. Ο Alexander Thomas και η Stella Chess (1977), υποστήριξαν ότι τα περισσότερα νεογέννητα παιδιά χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες σύμφωνα με το ταπεραμέντο τους:

Τα εύκολα παιδιά: έχουν συχνά καλή διάθεση και η συμπεριφορά τους είναι προβλέψιμη, προσαρμόζονται γρήγορα σε νέες καταστάσεις και έχουν φυσιολογικούς ρυθμούς διατροφής και ύπνου.

Τα δύσκολα παιδιά: είναι συχνά οξύθυμα, γκρινιάρικα και η συμπεριφορά τους είναι απρόβλεπτη. Επίσης δεν έχουν σταθερές ώρες φαγητού και ύπνου.

Τα παιδιά που αργούν να ανταποκριθούν: είναι συχνά κυκλοθυμικά, έχουν χαμηλό επίπεδο δραστηριότητας και παραιτούνται εύκολα. Μπορεί να προσαρμόζονται αργά, αλλά μετά την επανειλημμένη έκθεση σε ερεθίσματα βρίσκουν το ρυθμό τους.

Στην πραγματικότητα το ταπεραμέντο περιλαμβάνει την ικανότητα του παιδιού να προσαρμόζεται σε νέα πράγματα και καταστάσεις του περιβάλλοντός του, το επίπεδο δραστηριότητάς του (κινητικό ή ήσυχο), την ικανότητα συγκέντρωσης και την τάση που έχει για να αποσπάται και την ευαισθησία που δείχνει στα φυσικά ερεθίσματα του περιβάλλοντος.

Γιατί είναι σημαντικό να γνωρίζουν οι γονείς το ταπεραμέντο του παιδιού τους;

Πολλοί γονείς δυσκολεύονται με το ταπεραμέντο των παιδιών τους γιατί τα χαρακτηριστικά που συνδέονται με αυτό είναι εγγενή στο παιδί και δύσκολα μπορεί να αλλάξουν. Επομένως αυτό που είναι πολύ βοηθητικό για τους γονείς είναι να δεχτούν ότι οι αλλαγές στο ταπεραμέντο του παιδιού είναι σχεδόν αδύνατες. Με αυτόν τον τρόπο μπορούν να σκεφτούν και να ανακαλύψουν τρόπους ώστε να δουλέψουν πάνω σε αυτό. Για παράδειγμα, αν οι γονείς ξέρουν ότι το παιδί είναι από τη φύση του ευαίσθητο, θα μπορέσουν να δουλέψουν μαζί με το παιδί πάνω σε αυτό επινοώντας στρατηγικές που θα διευκολύνουν το παιδί να λειτουργεί καλά με την ευαισθησία του και να εκμεταλλευτεί στο μέγιστο το δυναμικό του. Όταν οι γονείς κατανοούν το ταπεραμέντο των παιδιών τους, μπορούν να σταματήσουν να κατηγορούν τον εαυτό τους για πράγματα που είναι φυσιολογικά για την ιδιοσυγκρασία του παιδιού τους. Επίσης, όταν οι γονείς γνωρίζουν πώς ανταποκρίνεται το παιδί σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί να προβλέψουν ποιες καταστάσεις ενδεχομένως να δυσκολέψουν το παιδί, και έτσι να το προετοιμάσουν ανάλογα για να αποφευχθεί μια δύσκολη κατάσταση. Οι στρατηγικές ανατροφής και διαπαιδαγώγησης είναι καλό να προσαρμόζονται στα χαρακτηριστικά του ταπεραμέντου του παιδιού για να υπάρχει πιο ομαλή συνεργασία στη σχέση τους. Οι γονείς θα πρέπει να θυμούνται ότι όταν οι προσδοκίες και οι απαιτήσεις τους είναι συμβατές με το ταπεραμέντο του παιδιού, τότε το παιδί μπορεί να προσαρμοστεί πολύ πιο εύκολα στο περιβάλλον του. Όταν όμως υπάρχει πρόβλημα συμβατότητας στα παραπάνω, τότε μπορεί να δημιουργηθεί σύγκρουση στην προσωπικότητα του παιδιού. Επομένως, όσο πιο νωρίς κατανοήσουν το ταπεραμέντο του παιδιού και κινηθούν με βάση αυτό και όχι αντίθετα από αυτό, τότε βοηθούν ουσιαστικά το παιδί να προσαρμοστεί επιτυχώς στο περιβάλλον αναπτύσσοντας μια υγιή προσωπικότητα.