Σχέση ανάγκης ή άσκοπη πολυτέλεια; Τι προσφέρει στο παιδί ένα καλό λογοτεχνικό βιβλίο;

Στη σύγχρονη δυτική κοινωνία που ζούμε, μια κοινωνία κυρίως πολυπολιτισμική, τα προβλήματα είναι και σύνθετα και πολύπλοκα. Από τη μια απολαμβάνουμε τα αγαθά που μας προσφέρει ο σύγχρονος δυτικοευρωπαϊκός πολιτισμός και οι νέες τεχνολογίες, από την άλλη, την ίδια στιγμή, βιώνουμε τις συνέπειες αυτής της ραγδαίας εξέλιξης.

Η παγκοσμιοποίηση επιπλέον που συντελείται με οικονομικούς όρους και μέσω των διαδικτύων τείνει να επιβάλλει μια νέα τάξη πραγμάτων. Αποτέλεσμα; Να βιώνουμε καθημερινά το κυνήγι του χρόνου, τον αγώνα για το μεροκάματο, το κυνήγι των επαγγελματικών υποχρεώσεων, την ανεργία, τον καταναλωτισμό, τα χρέη, φυσικά το άγχος και επιπλέον τη βία, την εγκληματικότητα, το ρατσισμό, το φόβο μη συμβεί κάτι στο παιδί μας κλπ. Τα παραπάνω είναι και τα κυριότερα χαρακτηριστικά της σύγχρονης κοινωνίας μας.

Σε ότι αφορά το θεσμό της οικογένειας. Τελευταία βλέπουμε να κλονίζεται και αυτός. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι οικογένειες είναι πυρηνικές, δηλαδή αποτελούνται από τους δύο ή τον ένα γονέα και τα παιδιά. Ο παππούς και η γιαγιά, αν και είναι μέλη της οικογένειας, έχουν το δικό τους σπίτι, ζουν στο χωριό ή σε άλλη περιοχή της πόλης ή στην καλύτερη των περιπτώσεων στο διπλανό σπίτι ή στο κάτω όροφο της πολυκατοικίας. Σπανιότατα μοιράζονται τα ίδια τετραγωνικά με τα παιδιά και τα εγγόνια τους. Κατά συνέπεια η αγαπητική σχέση που υπήρχε παλιότερα μεταξύ παππούδων και εγγονών όπου ο παππούς ή η γιαγιά αφηγούνταν ιστορίες και παραμύθια στα εγγόνια τους δεν υπάρχει. Το ρόλο της αφήγησης ή της ανάγνωσης έχει αναλάβει κατά κύριο λόγο η μάνα και σε κάποιες περιπτώσεις σύγχρονων ζευγαριών και ο πατέρας.

Σε τι βαθμό όμως γίνεται αυτό και πόσο σημαντικό είναι; Θα το δούμε στη συνέχεια. Οι Έλληνες συγκριτικά με τους άλλους Ευρωπαίους δε φημιζόμαστε για αναγνώστες και οι έρευνες αποδεικνύουν ότι ο Έλληνας δε διαβάζει τόσο λογοτεχνικά βιβλία. Μπορεί να αγοράζουμε τουλάχιστον δυο ή τρεις φορές τη βδομάδα αθλητικές εφημερίδες και περιοδικά με σχόλια κοινωνικά, βιβλία όμως σπάνια. Και υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων που δεν έπιασαν ποτέ στα χέρια τους λογοτεχνικό βιβλίο. Πώς λοιπόν μπορούμε να κάνουμε τα παιδιά μας να το αγαπήσουν;

Πριν δώσουμε απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα, θα ήθελα να δούμε τι προσφέρει ένα καλό λογοτεχνικό βιβλίο.

Η συγγραφέας Ζωρζ Σαρή έχει πει σε κάποια ανακοίνωσή της: «Ένα πανεπιστήμιο υπάρχει, το βιβλίο». Ένα καλό βιβλίο, πρώτα απ’ όλα, ικανοποιεί την περιέργεια για γνώση, ανοίγει ένα παράθυρο στον κόσμο για να γνωρίσει το παιδί άλλους λαούς, άλλους πολιτισμούς, τις κατακτήσεις του ανθρώπινου πνεύματος, της επιστήμης και της τεχνολογίας. Στην περίπτωση αυτή το παιδί αναγνώστης απολαμβάνει την ελευθερία του ταξιδιώτη εκείνου που μετακινείται χωρίς κανένα περιορισμό σε διάφορους τόπους, πολιτισμούς και εποχές. Από την Αρχαία Ελλάδα και τα μέρη που πάτησε ο Ηρακλής ή ο Θησέας μπορεί να μεταβεί στους Αγίους τόπους τα χρόνια του Χριστού ή στα βάθη της Ανατολής και την Αίγυπτο με το Μέγα Αλέξανδρο κι ακόμα πιο πέρα στα πέρατα της γης με τον Κολόμβο και το Μαγγελάνο, να κάνει το γύρο της γης με το Φιλέα Φογκ ή να ακολουθήσει τον καθηγητή Λίντεμπρογκ στο κέντρο της γης κλπ. Επίσης με την ανάγνωση ενός καλού βιβλίου το παιδί δεν επιτυγχάνει μόνο τη γνώση, την απλή πληροφόρηση ή την ανάλαφρη ψυχαγωγία, αλλά και κάτι ουσιαστικότερο. Καλλιεργεί τη φαντασία και τη σκέψη, οξύνει την κρίση, ενθαρρύνεται συναισθηματικά, σε κρίσιμες περιπτώσεις διαφεύγει από τον κόσμο της ωμής πραγματικότητας, οπότε και εκτονώνεται και ικανοποιείται συναισθηματικά ζώντας έμμεσα τα βιώματα και τα κατορθώματα των ηρώων. Χαίρεται με τις χαρές τους, αγωνιά με την αγωνία τους και γενικά εμπλουτίζει το συναισθηματικό του κόσμο με τις συγκινήσεις που προκαλεί η περιπέτεια, η εξερεύνηση και το άγνωστο που ζει μέσω των ηρώων των βιβλίων. Παρόλο που ζει μέσα σ’ ένα κόσμο βίας ικανοποιείται να βλέπει το δίκιο και το καλό να θριαμβεύουν, γιατί μέσα του έχει αναπτυγμένο το αίσθημα του δικαίου. Το καλό βιβλίο ανοίγει στο παιδί νέους ορίζοντες, του δημιουργεί νέα ενδιαφέροντα, το ευαισθητοποιεί και το βοηθάει να γνωρίσει τον εαυτό του και τα ανθρώπινα προβλήματα. Του μεταδίδει τους κανόνες, τα ήθη, έθιμα και τις αξίες μιας κοινωνίας, όπως την αλήθεια, τη δικαιοσύνη, την εργατικότητα, την ειρηνική συνύπαρξη κλπ. Και το βοηθάει έτσι να ξεπεράσει τον εγωκεντρισμό και τις αδυναμίες του. Επίσης οξύνει τη σκέψη του παιδιού, πλουτίζει τις παραστάσεις και το λεξιλόγιό του, το βοηθάει στην εκμάθηση της γλώσσας και στην ορθογραφία και του βελτιώνει την εκφραστική ικανότητα. Το βιβλίο είναι ένα πολύτιμο απόκτημα, ένας αληθινός και πιστός φίλος κι ένα σπάνιο μέσο ψυχαγωγίας, αφού προσφέρει στο παιδί-αναγνώστη ψυχαγωγία, αισθητική απόλαυση, στιγμές χαλάρωσης κι εκτόνωσης αλλά και στιγμές συναρπαστικές. Είναι το αντικείμενο που έχει μια άμεση σχέση με τον Αναγνώστη: αισθητική, ιδιοκτησιακή, συντροφική, ελευθεριακή, αγαπητική, πνευματική… Τέλος, με τα μηνύματα και τα πρότυπα συμπεριφοράς που προβάλλει συμβάλλει στη διαμόρφωση ορισμένων πεποιθήσεων κι ακόμη στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας του παιδιού.

Γι’ αυτό και δεν είναι καθόλου τυχαίο που η σημαντικότατη γερμανίδα συγγραφέας Jella Lepman είχε πει αμέσως μετά το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο σε συνέδριο της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα (IBBY): «Αν θέλουμε να φτιάξουμε έναν κόσμο καλύτερο από το σημερινό, πρέπει ν’ αρχίσουμε από το παιδικό βιβλίο».

Μερκούρης Αυτζής, Συγγραφέας