Σεξουαλική κακοποίηση

Αυτή η έγνοια μοιάζει φανταστικός και ακραίος φόβος, αλλά για κάποιες οικογένειες αποδεικνύεται πραγματικότητα. Η σεξουαλική κακοποίηση μπορεί να αφήσει βαθιά σημάδια στην ψυχή ενός παιδιού για όλη του τη ζωή. Όσο νωρίτερα παρέμβει ο ενήλικας που το κηδεμονεύει και υποψιάζεται πως «κάτι τρέχει», τόσο περισσότερες πιθανότητες έχει το παιδί αυτό να γλιτώσει από τον προσωπικό εφιάλτη του.

Η πραγματικότητα είναι ότι ελάχιστα περιστατικά κακοποίησης παιδιών καταγγέλλονται ενώ στην πραγματικότητα τα περιστατικά είναι πολλαπλάσια. Το 10-20% των παιδιών που ζουν σήμερα στην Ευρώπη έχουν βιαστεί. Έχουν πιεστεί ψυχολογικά και σωματικά ώστε να ενδώσουν σε σεξουαλικές πράξεις κάθε είδους.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις του βρετανικού οργανισμού stopitnow για την πρόληψη της σεξουαλικής κακοποίησης, 1 στα 10 παιδιά κακοποιείται σεξουαλικά σε σοβαρή μορφή. Επίσης, τα 3/4 των παιδιών που κακοποιήθηκαν δε θα μιλήσουν σε κανέναν γι’ αυτό κατά τη διάρκεια της παιδικής τους ηλικίας. Η χώρα μας δεν είναι αθώα, σύμφωνα με έρευνα, το 16% των κοριτσιών στην Ελλάδα έχουν κακοποιηθεί σωματικά ή σεξουαλικά και το 6% των αγοριών έχουν υποστεί παρόμοια περιστατικά.

Ενδείξεις ότι υπάρχει πρόβλημα

Το παιδί που έχει υποστεί σεξουαλική κακοποίηση μπορεί να σωπαίνει για πολλούς λόγους. Αν το ίδιο δε μιλά για το πρόβλημά του, οι γονείς μπορεί να υποψιαστούν πως κάτι δεν πάει καλά

Από τις ξαφνικές, ανεξήγητες και μεγάλες αλλαγές στη συμπεριφορά του
Εμφανίζει πολύ άγχος και βρίσκεται σε διαρκή εγρήγορση
Όταν κλείνεται στον εαυτό του, δείχνει να φοβάται, ξεσπά σε κλάματα χωρίς σοβαρή αιτία ή είναι κακοδιάθετο χωρίς λόγο
Όταν παρουσιάζει διαταραχές στον ύπνο, δηλαδή καθυστερεί να πάει για ύπνο με διάφορες προφάσεις ή πετάγεται αναστατωμένο ή έρχεται στο κρεβάτι σας
Έχει μειωμένη όρεξη για φαγητό ή απεναντίας δείχνει βουλιμία και ή παίρνει βάρος απότομα ή χάνει κιλά επίσης απότομα
Παρουσιάζει στοιχεία κατάθλιψης, γενικότερη καχυποψία, ανασφάλεια και μυστικοπάθεια
Δείχνει περίεργη προσκόλληση σε εσάς και δυσκολία ή άρνηση να κάνει κάποια πράγματα μόνο του
Δείχνει περίεργη προσκόλληση σε συγκεκριμένο άτομο, ενήλικα ή όχι
Αποφεύγει ή δείχνει να νιώθει άβολα ή φοβισμένο με κάποιο άτομο που συναντάτε, ακόμη και συγγενικό, το οποίο παλαιότερα συμπαθούσε
Δε θέλει να μένει μόνο του στο σκοτάδι
Έχει εφιάλτες
Παραπονιέται για ψυχοσωματικά προβλήματα και διάφορους πόνους διαρκώς
Όταν το παιδί μιλά πονηρά, κάνει περίεργες κινήσεις, μιλά με σεξουαλικά υπονοούμενα
Πέφτει η σχολική του επίδοση ή κάνει απουσίες από το σχολείο
Όταν δείχνει έντονο ενδιαφέρον για τα γεννητικά του όργανα ή συμπεριφέρεται ερωτικά προσπαθώντας να γοητεύσει ή να «αποπλανήσει» τους άλλους ή δείχνει ακατάλληλη σεξουαλική δραστηριότητα με παιχνίδια ή αντικείμενα
Ζωγραφίζει ερωτικές αναπαραστάσεις
Εκδηλώνει έντονη επιθετικότητα ή αντιθέτως έντονη αυτοκαταστροφική συμπεριφορά -π.χ. αυτοτραυματίζεται με κόψιμο ή κάψιμο.
Μιλά για ένα καινούργιο μεγαλύτερο φίλο και εμφανίζει αδικαιολόγητα δώρα ή χρήματα
Παρουσιάζει εν γένει παραβατική συμπεριφορά

Τα προαναφερόμενα μπορεί να υποδηλώνουν και άλλα προβλήματα, όχι απαραιτήτως σεξουαλική κακοποίηση.

Γιατί κρύβει το «ένοχο μυστικό»

Ο γονιός δεν έχει τρόπο να βεβαιωθεί για το δράμα που βιώνει το παιδί του εφόσον το παιδί του δεν του μιλά. Οι λόγοι που το παιδί σωπαίνει, είναι πολλοί:

Το ίδιο το παιδί -ειδικά αν είναι πολύ μικρό- μερικές φορές δεν καταλαβαίνει ότι αυτό που του συμβαίνει είναι μια τραυματική εμπειρία και νομίζει ότι πρόκειται για ένα είδος ανάρμοστου παιχνιδιού
Όταν το παιδί είναι μεγαλύτερο δεν αποκαλύπτει το μυστικό αυτό συνήθως επειδή νιώθει ενοχές. Πιστεύει ότι έφταιγε κι εκείνο για ότι του συνέβη και σωπαίνει επειδή φοβάται ότι, αν πει την αλήθεια, θα τιμωρηθεί
Άλλες φορές το παιδί σωπαίνει επειδή το έχει απειλήσει ο δράστης
Πολλές φορές όμως, επειδή ο δράστης είναι συνήθως ένα πρόσωπο οικείο και αγαπητό, το παιδί σωπαίνει για να μη χάσει την εύνοια ή την αγάπη του. Εκείνος που το κακοποιεί δηλαδή, το εκβιάζει συναισθηματικά και το πείθει ότι αν μιλήσει για το «μυστικό τους», θα χαθεί για πάντα αυτό που τους συνδέει. Ο εκβιασμός είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικός όταν ο δράστης είναι συγγενικό ή γενικά αγαπητό πρόσωπο -π.χ. πατέρας, δάσκαλος, προπονητής, φίλος μεγαλύτερης ηλικίας κ.λ.π.
Μερικές φορές το παιδί σωπαίνει επειδή έχει πείσει τον εαυτό του ότι αντλεί κάποια ικανοποίηση από τις περιπτύξεις ή τις ανάρμοστες προσωπικές πράξεις, γεγονός που περιπλέκει ακόμα περισσότερο την κατάσταση
Άλλες φορές το παιδί σωπαίνει για να διαφυλάξει την οικογενειακή γαλήνη, επειδή σκέφτεται ότι αν μιλήσει για το γεγονός και ο δράστης είναι στενός συγγενής, η αποκάλυψη της αλήθειας θα γίνει αιτία να διαταραχθεί η ζωή όλης της οικογένειας
Μερικές φορές τέλος, το παιδί σωπαίνει επειδή είναι πεπεισμένο ότι αν πει την αλήθεια, κανείς δε θα το πιστέψει

Ποιος είναι συνήθως ο δράστης

Κατά κανόνα εκείνος που κακοποιεί σεξουαλικά ένα παιδί είναι -δυστυχώς- γνώριμος της οικογένειας και σπανιότερα κάποιος από τους ανθρώπους που συναναστρέφεται το ίδιο.

Υπολογίζεται ότι το ποσοστό της σεξουαλικής κακοποίησης από ανθρώπους του οικείου περιβάλλοντος φτάνει το 62% έως 81% για τα κορίτσια και 84 -94% για τα αγόρια.

Σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις είναι γυναίκα ή έφηβος λίγο μεγαλύτερης ηλικίας από το παιδί. Κατά κανόνα, πρόκειται για ενήλικο άνδρα στον οποίο το παιδί έχει εμπιστοσύνη.

Οι δράστες, δηλαδή, είναι συνήθως άτομα υπεράνω υποψίας, είτε συγγενείς είτε φίλοι με «άψογη συμπεριφορά».

Πώς να αντιμετωπίσετε το πρόβλημα

Αν υποψιάζεστε ότι το παιδί σας είναι θύμα σεξουαλικής κακοποίησης από οποιονδήποτε, καλό είναι να απευθυνθείτε άμεσα σε ειδικό ώστε να πάρετε τις πρώτες οδηγίες.

Κατακλύζεστε από ποικίλα συναισθήματα. Τα χάνετε και νιώθετε ενοχές επειδή δεν το καταλάβατε αμέσως. Ρωτάτε το παιδί τι συνέβη, πόσες φορές, ζητάτε λεπτομέρειες και γενικά προκαλείτε «συμφόρηση» συναισθημάτων. Άλλες φορές πάλι, έμμεσα, χωρίς να το θέλετε, υποβάλλετε στο παιδί απαντήσεις, οπότε η κατάσταση περιπλέκεται περισσότερο αντί να αποσαφηνίζεται. Αυτός ο φαύλος κύκλος αναστάτωσης και ταραχής δε βοηθά ιδιαίτερα.

Προσεγγίστε το παιδί σας με ήρεμο τρόπο που να εμπνέει σιγουριά και ασφάλεια
Το παιδί ή ο έφηβος πρέπει να νιώσει ότι μπορεί να σας εμπιστευθεί. Εσείς με τη σειρά σας σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να προδώσετε ή να διαψεύσετε την εμπιστοσύνη του/της απέναντί σας
Είναι αναγκαίο να στηρίξετε το παιδί σας, να του τονίσετε ότι είστε δίπλα του και ότι «δεν έχει να ανησυχεί για τίποτε»
Μην το κατηγορήσετε για το συμβάν ή τα συμβάντα. Έχει μεγάλη σημασία το παιδί να μη νιώσει άλλες ενοχές
Αν δε θέλει να σας μιλήσει και προτιμά να ανοίξει την καρδιά του σε κάποιο άλλο υπεύθυνο και έμπιστο πρόσωπο, υποχωρήστε
Αμέσως πρέπει να απομακρύνετε το παιδί από οποιονδήποτε το κακοποίησε, ανεξάρτητα από το πόσο στενός συγγενής είναι αυτός

Μερικά παιδιά δείχνουν να έχουν αξιοσημείωτη ψυχραιμία. Εντούτοις οι συνέπειες της κακοποίησης μπορεί να εκδηλωθούν αρκετό καιρό αργότερα, γι’ αυτό πρέπει να έχετε το νου σας για οποιαδήποτε αρνητική συμπεριφορά του παιδιού προς τους άλλους ή προς τον εαυτό του.

Ένα παιδί που έχει κακοποιηθεί σεξουαλικά μπορεί να παρουσιάσει κατάθλιψη στην ενήλικη ζωή του, να εμπλακεί πιο εύκολα στη χρήση ναρκωτικών ουσιών και γενικά σε αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές ή στην ερωτική του ζωή να προτιμά στο εξής, σχέσεις που εμπεριέχουν το στοιχείο της κακοποίησης ή τουλάχιστον της κακομεταχείρισης. Η ψυχοθεραπευτική υποστήριξη του εφήβου θα βοηθήσει αρκετά.

Θα συνέλθει;

Η αντίδραση του παιδιού θα εξαρτηθεί από πολλές παραμέτρους. Σημαντικό ρόλο παίζουν η ηλικία του, η διάρκεια της «σχέσης» που είχε, η συχνότητα των επαφών αυτών, οι διαστάσεις της κακοποίησης (χάδια ή ολοκληρωμένες σχέσεις), η βία και ο βαθμός της βίας που άσκησε ο δράστης καθώς και η σχέση του με το παιδί -αν δηλαδή ήταν συγγενής και αγαπητό πρόσωπο. Ρόλο επίσης παίζει η ερμηνεία που έχει δώσει το ίδιο το παιδί στην κακοποίησή του, αν δηλαδή αισθάνεται ότι έφταιγε εκείνο.

Για να επιτευχθεί η ανάρρωση, πάντως, θα πρέπει ο δράστης -ακόμα κι αν είναι πρώτου βαθμού συγγενής- να απομακρυνθεί οριστικά από το θύμα.

Τα παιδιά που έχουν καλύτερη εξέλιξη είναι εκείνα που εκμυστηρεύθηκαν γρήγορα τα καθέκαστα σε έναν ενήλικα, που έγιναν πιστευτά και που στη συνέχεια είχαν την αμέριστη υποστήριξη της μητέρας τους. Βοηθά πολύ και η σωστή, σταθερή λειτουργία της οικογένειας όπως και η υποστήριξη του εξωοικογενειακού περιβάλλοντος για την τόνωση της αυτοεκτίμησης του παιδιού. Στην επούλωση θα συμβάλει και το πέρασμα του χρόνου.

Πρόληψη και πώς να μάθετε το παιδί να αντιδρά

Οι γονείς, χωρίς να δημιουργούν στο παιδί φοβίες και ανασφάλειες, πρέπει να του εξηγούν από πολύ μικρή ηλικία ότι

Δεν πρέπει να επιτρέπει σε κανέναν -μεγαλύτερο του, φίλο, ενήλικο, συμμαθητή του, συγγενή ή μη- να αγγίζει το σώμα του, και πολύ περισσότερο τα γεννητικά του όργανα. Γενικά πρέπει να πεισθεί ότι το σώμα του ανήκει στον ίδιο και σε κανέναν άλλο και μόνον εκείνο θα αποφασίζει ποιος και που θα το αγγίζει
Βοηθήστε το να καταλάβει ότι μπορείτε να συζητάτε για ότι του συμβαίνει ή για καθετί που το απασχολεί, είτε είναι καλό ή κακό
Από πολύ νωρίς να του μάθετε να θυμάται τον αριθμό του τηλεφώνου σας και τη διεύθυνση του σπιτιού σας
Πείτε του να λέει «όχι», αν κάποιος άγνωστος ή και γνωστός θέλει να του δώσει κάποιο δώρο χωρίς να το γνωρίζετε εσείς ή χωρίς να είστε μπροστά
Μάθετέ του ότι πρέπει να τρέξει ή να φωνάξει «βοήθεια» σε περίπτωση που κάποιος άγνωστος το κυνηγήσει ή το πλησιάσει για να το αγγίξει
Ακόμη κι αν του έχει συμβεί κάτι που το έχει αναστατώσει, να το προτρέπετε να σας εμπιστεύεται χωρίς να φοβάται
Να μάθει ότι δεν υπάρχουν μυστικά μέσα στην οικογένεια σας και ότι όχι μόνον μπορεί, αλλά και πρέπει να σας λέει ότι του συμβαίνει
Αν ένα παιδί δεν είναι ιδιαίτερα διαχυτικό, οι γονείς δεν πρέπει να το παροτρύνουν να γίνει. Το παιδί πρέπει να διαχειρίζεται το σώμα του από μικρό όπως εκείνο θέλει
Αν κάποιος προσπαθήσει να χαϊδέψει τις ερωτογενείς περιοχές του, το παιδί πρέπει να γνωρίζει ότι η συγκεκριμένη ενέργεια είναι ανάρμοστη και ότι πρέπει να αντιδράσει. Αν το ίδιο δε μπορέσει να αντιδράσει, αμέσως μετά θα πρέπει να πει τα καθέκαστα στους γονείς του
Το παιδί δεν έχει ευθύνη για τις ερωτικές επιθυμίες των άλλων. Έτσι, αν του συμβεί κάτι «παράξενο», δε θα πρέπει να κατηγορήσει τον εαυτό του για αυτό. Μη λέτε μπροστά στα παιδιά «αυτή ή αυτός πήγαινε γυρεύοντας» σχολιάζοντας π.χ. βιασμούς στις ειδήσεις
Συμβουλεύετε το παιδί σας να μη μπαίνει στο αυτοκίνητο κανενός χωρίς να σας έχει ρωτήσει. Επίσης να μην πηγαίνει στο σπίτι κανενός χωρίς να σας ενημερώσει πρώτα. Μπορεί να σας καλέσει στο κινητό και να ζητήσει την άδειά σας
Καλό είναι γενικά να ξέρετε όλους τους γνώριμους του παιδιού σας και το περιβάλλον τους -π.χ. το θείο του καλύτερου του φίλου, τον πατέρα μιας συμμαθήτριας με την οποία κάνει στενή παρέα το παιδί σας κ.λ.π.
Τονώστε την αυτοπεποίθηση του παιδιού σας. Αν κάποιος αποπειραθεί να το κακοποιήσει, το παιδί που έχει αυτοπεποίθηση δε θα υποχωρήσει άβουλα από φόβο αλλά θα αντιδράσει και θα απομακρυνθεί
Ζητήστε από το παιδί σας, αν κάποιος του πει σεξουαλικά υπονοούμενα που το κάνουν να αισθάνεται περίεργα ή αμήχανα, να έρθει να σας το πει ακόμα κι αν δεν έχουν γίνει χειρονομίες

Να θυμάστε ότι οι δράστες δε χρησιμοποιούν πάντα τη σωματική βία για να επιβάλουν τη θέλησή τους.Τα παιδιά είναι εξαρτώμενα πλάσματα με εμπιστοσύνη στους μεγαλύτερούς τους και μπορεί να ακολουθήσουν τις εντολές ενός δράστη μόνο και μόνο για να έχουν την έγκριση, την αποδοχή και την «αγάπη» του.

Καππάτου Αλεξάνδρα
Ψυχολόγος – Παιδοψυχολόγος
Συγγραφέας
www.akappatou.gr