Ο μύθος της παιδικής κατάθλιψης

Υπάρχει η διαδεδομένη αντίληψη ότι τα παιδιά είναι χαρούμενα, ανέμελα όντα με ανοσία στην κατάθλιψη. Ωστόσο αυτή η εικόνα που πολλοί έχουν για την παιδική ηλικία βρίσκεται μακριά από την αλήθεια. Γιατί πριν αποφασίσουμε ότι η παιδική κατάθλιψη είναι μύθος, πρέπει να έχουμε κατανοήσει τα βασικά στοιχεία που την αφορούν.

Η κατάθλιψη είναι μια κατάσταση που έχει βιολογική βάση και, όπως συμβαίνει με τους μεγαλύτερους σε ηλικία, έτσι και τα παιδιά μπορούν να την εκδηλώσουν. Εξαιτίας αυτού του χαρακτηριστικού δεν αφορά μόνο εκείνα που βρίσκονται σε κίνδυνο λόγω διαζυγίου, κακοποίησης ή ακραίου στρες, αλλά ακόμη και παιδιά με «φυσιολογικές» ζωές που μπορούν να εκδηλώσουν κατάθλιψη λόγω κληρονομικής επιβάρυνσης.

Ακριβώς όπως συμβαίνει με τους ενήλικες, και τα παιδιά μπορούν να υποφέρουν από κατάθλιψη. Η διαφορά όμως είναι -κι εδώ βρίσκεται ένα κρίσιμο σημείο που συμβάλλει στη συντήρηση του μύθου της παιδικής «ανοσίας» στην κατάθλιψη- ότι τα παιδιά δεν έχουν την δυνατότητα να αρθρώσουν τα συναισθήματά τους και συνεπώς να ζητήσουν βοήθεια.

Λόγω ηλικίας δεν έχουν τον τρόπο να εκφράσουν με ακρίβεια τι νιώθουν, δε διαθέτουν τα γνωστικά μέσα για να αλλάξουν την κατάστασή τους και ζώντας σε ένα κόσμο όπου κυρίως οι ενήλικες έχουν τον έλεγχο, συχνά αισθάνονται ανίσχυρα. Δεν μπορούν να διαμαρτυρηθούν όταν υποφέρουν, δεν πρόκειται να πουν: «Είμαι πεσμένος/η», όπως θα έκανε ένας ενήλικος. Στην πραγματικότητα μπορεί να μην αντιληφθούν καν ότι κάτι δεν πηγαίνει καλά. Άρα πρέπει οι μεγαλύτεροι να είναι ενήμεροι για τα σημεία και τα συμπτώματα που μπορεί να υποδεικνύουν κατάθλιψη, τα οποία μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις διαφέρουν από εκείνα των ενηλίκων, ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο που διανύει το παιδί.

Υπάρχουν τέσσερις βασικές κατηγορίες σημείων τα οποία μπορεί να προειδοποιούν για την ύπαρξη παιδικής κατάθλιψης: τα συναισθηματικά σημεία, τα γνωστικά σημεία (που αφορούν τη σκέψη), οι σωματικές αιτιάσεις και οι συμπεριφορικές αλλαγές. Κανένα παιδί που υποφέρει από κατάθλιψη δεν βιώνει όλα τα συμπτώματα συγχρόνως.

Συναισθηματικά σημεία της κατάθλιψης στα παιδιά:

Θλίψη: Το παιδί μπορεί να νιώθει απελπισμένο και αβοήθητο. Μπορεί να κλαίει εύκολα. Ορισμένα παιδιά μπορεί να κρύβουν τα δάκρυά τους με το να αποσύρονται.

Απώλεια της ευχαρίστησης ή του ενδιαφέροντος: για παράδειγμα ένα παιδί που πάντα διασκέδαζε με το αγαπημένο του σπορ, μπορεί εφέτος να αποφασίσει να μην συμμετέχει, παραπονούμενο ότι «βαριέται», ή μπορεί να απορρίπτει μια δραστηριότητα που ευχαριστιόταν στο παρελθόν.

Άγχος: το παιδί μπορεί να είναι αγχωμένο, τεντωμένο, να νιώθει πανικό. Η πηγή του άγχους του μπορεί να δώσει μια ιδέα σχετικά με το τι προκαλεί την κατάθλιψη.

Αναταραχή: Το παιδί μπορεί να είναι στενοχωρημένο ή ευερέθιστο. Μπορεί να γκρινιάζει ή να έχει ξεσπάσματα θυμού εξαιτίας της θλίψης που νιώθει.

Γνωστικά σημεία της κατάθλιψης στα παιδιά

Η καταθλιπτική διάθεση μπορεί να δημιουργήσει αρνητικές, ηττοπαθείς σκέψεις που συμβάλλουν στη συντήρηση του προβλήματος, γιατί εξαιτίας του τρόπου που σκέφτεται το καταθλιπτικό παιδί δεν είναι δεκτικό στην ενθάρρυνση και τις συμβουλές. Αυτό αλλάζει όταν υποχωρήσουν τα καταθλιπτικά συμπτώματα.

Δυσκολία οργάνωσης της σκέψης: οι άνθρωποι με κατάθλιψη δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν ή να θυμηθούν. Αυτό στα παιδιά μπορεί να εκδηλωθεί σαν πρόβλημα να αποδώσουν στο σχολείο ή ανικανότητα να ολοκληρώσουν εργασίες.

Αρνητική προοπτική: τα άτομα με κατάθλιψη μπορεί να είναι απαισιόδοξα, θεωρώντας τους εαυτούς, τις ζωές και τον κόσμο τους μέσα από ένα πολύ αρνητικό πρίσμα.
Αίσθηση αναξιότητας και ενοχής: τα παιδιά με κατάθλιψη μπορεί να ασχολούνται υπερβολικά με υποτιθέμενα λάθη ή αποτυχίες τους, να νιώθουν φοβερή ενοχή και να αυτοχαρακτηρίζονται «άχρηστα».

Απελπισία, αβοηθησιά: τα παιδιά με κατάθλιψη συχνά πιστεύουν ότι δεν υπάρχει τίποτα που μπορούν να κάνουν ώστε να ανακουφίσουν τα συμπτώματα τους. Θεωρούν ότι «έτσι είναι τα πράγματα», γιατί η θλίψη είναι η μόνη εμπειρία που έχουν.

Αίσθηση απομόνωσης: ένα παιδί που έχει υποστεί συχνά πειράγματα, μπορεί να γίνει πολύ ευαίσθητο στις προσβολές των συνομηλίκων.

Αυτοκτονικές σκέψεις: οι σκέψεις που αφορούν το θάνατο δεν περιορίζονται μόνο στους ενηλίκους. Τα παιδιά μπορεί επίσης να εύχονται να πέθαιναν και μάλιστα να εκφράζουν τέτοιες σκέψεις.

Σωματικά σημεία της κατάθλιψης στα παιδιά:

Η κατάθλιψη δεν είναι μόνο ψυχική νόσος, αλλά προκαλεί και σωματικές αλλαγές:

Αλλαγές στην όρεξη ή στο βάρος: πολλά άτομα με κατάθλιψη νιώθουν την όρεξή τους να μειώνεται ή να αυξάνεται. Παιδιά με συνήθως υγιή όρεξη, μπορεί να χάσουν ξαφνικά το ενδιαφέρον τους για το φαγητό ή να αντιδράσουν αντίθετα, με το να τρων πάρα πολύ για να ανακουφίσουν τα καταθλιπτικά συμπτώματά τους.

Διαταραχές στον ύπνο: μπορεί να δυσκολεύονται να αποκοιμηθούν και να παραμείνουν κοιμισμένα. Μπορεί να ξυπνούν πολύ νωρίς ή να κοιμούνται υπερβολικά. Μπορεί επίσης να δυσκολεύονται να παραμείνουν ξύπνια κατά τη διάρκεια της ημέρας στο σχολείο.

Νωθρότητα: μπορεί να μιλούν, να ανταποκρίνονται και να βαδίζουν αργά, να είναι λιγότερο ενεργητικά και κεφάτα σε σχέση με παλιά.

Ανησυχία: μπορεί να εκδηλώνουν σημάδια ανησυχίας, να κάνουν νευρικές κινήσεις , να μη μπορούν να παραμείνουν ήρεμα.

Συμπεριφορικά σημεία της κατάθλιψης στα παιδιά:

Αποφυγή ή απόσυρση: μπορεί να αποφεύγουν καθημερινές ή ευχάριστες δραστηριότητες και ευθύνες. Μπορεί να απομακρύνονται από τους φίλους ή την οικογένεια.

«Γάντζωμα» ή απαιτητικότητα: μπορεί να γίνονται πιο εξαρτημένα από κάποιες σχέσεις και να συμπεριφέρονται με υπερβολική αίσθηση ανασφάλειας.

Ανησυχία: μπορεί να εκδηλωθεί με νευρική, απερίσκεπτη συμπεριφορά, ανυπακοή και αντιδραστικότητα μέσα στην τάξη.

Υπερβολική ενασχόληση με κάποιες δραστηριότητες: ένα καταθλιπτικό παιδί μπορεί να δείχνει ότι έχει χάσει τον έλεγχο όσον αφορά κάποιες δραστηριότητες, όπως να περνά πολλές ώρες παίζοντας ηλεκτρονικά ή να τρώει διαρκώς

Βλαπτικές συμπεριφορές: όσοι υποφέρουν από κατάθλιψη μπορεί να προκαλούν στον εαυτό τους σωματικό πόνο ή να συμπεριφέρονται ριψοκίνδυνα. Οι αυτοτραυματισμοί είναι παράδειγμα τέτοιων συμπεριφορών.

Εάν υποπτεύεστε ότι το παιδί σας υποφέρει από κατάθλιψη, το επόμενο βήμα είναι να ζητήσετε επαγγελματική βοήθεια μέσω διάγνωσης και θεραπείας. Ο ειδικός θα σας υποδείξει και θα συζητήσει μαζί σας τις καλύτερες λύσεις που αφορούν το δικό σας παιδί, είτε πρόκειται για ψυχοθεραπεία, φαρμακευτική αγωγή, είτε για το συνδυασμό των δύο. Επιπλέον, θα μπορέσετε σε συνεργασία να εξερευνήσετε και να ασχοληθείτε με τους παράγοντες εκείνους (οικογενειακή λειτουργία, σχέσεις, ζητήματα ανατροφής/πειθαρχίας, στρεσογόνοι παράγοντες που επηρεάζουν το παιδί, εσάς, την οικογένεια κ.λ.π.) που πιθανόν εμπλέκονται στην εκδήλωση και τη συντήρηση της κατάστασης, αλλά και επηρεάζουν το αποτέλεσμα της θεραπευτικής παρέμβασης.

Σπυριδούλα Κώτση
Ψυχίατρος παιδιών και εφήβων
Για την «ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΣΗΜΕΡΑ»