Η διεκδικητικότητα
Από την ουρά του λεωφορείου ως τις επαγγελματικές συνεργασίες, δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που νιώθουμε να καταπατούνται τα δικαιώματά μας. Σε κάποιους είναι εύκολο να προστατεύσουν τον εαυτό τους, διεκδικώντας το δίκιο τους, ενώ αρκετοί είναι αυτοί που παρότι νιώθουν να τους πνίγει το δίκιο, αδυνατούν να το διεκδικήσουν.
Να εξηγήσουμε ότι διεκδικητικότητα δε σημαίνει καταπάτηση των δικαιωμάτων των άλλων αλλά ικανότητα έκφρασης των δίκαιων επιθυμιών μας και των συναισθημάτων μας. Επομένως η διεκδικητικότητα είναι ένας τρόπος επικοινωνίας με τους άλλους.
Υπάρχουν τρεις βασικοί τύποι επικοινωνίας: Ο παθητικός, ο επιθετικός και ο διεκδικητικός. Ο παθητικός τύπος δυσκολεύεται να εκφράσει το συναίσθημά του ή τη διαφωνία του για κάτι, έχει την τάση να συναινεί με τους άλλους, δεν αντιδρά ακόμα κι αν θίγεται. Έτσι, αποφεύγει την απόρριψη από τους άλλους, αλλά συνήθως πιέζεται και κρύβει μέσα του έντονο θυμό και ενοχή. Ο επιθετικός τύπος διεκδικεί μεν τα δικαιώματά του, αλλά είναι εριστικός, δεν κάνει διάλογο, δε σέβεται το συναίσθημα των άλλων, δε μπορεί να δει τα πράγματα από τη δική τους οπτική γωνία. Μ’ αυτόν τον τρόπο αποφεύγει την πίεση από τους άλλους, ωστόσο έχει δυσκολία στις προσωπικές του σχέσεις. Ο διεκδικητικός τύπος αντιδρά όταν νιώθει ότι τον αδικούν, υποστηρίζει το δίκιο του, εκφράζει ανοιχτά και με ειλικρίνεια τα συναισθήματα και τις σκέψεις του για μια κατάσταση ενώ ταυτόχρονα αναγνωρίζει τα δικαιώματα των άλλων και σέβεται το συναίσθημά τους. Μ’ αυτόν τον τρόπο κερδίζει τον αυτοσεβασμό του.
Παλιότερα επικρατούσε η αντίληψη πως η διεκδικητικότητα είναι χαρακτηριστικό της προσωπικότητας που κάποιοι έχουν ενώ άλλοι όχι. Προς έκπληξη πολλών, σήμερα γνωρίζουμε πως η διεκδικητικότητα διδάσκεται. Ίσως μάλιστα η διεκδικητικότητα να είναι από τα πιο σημαντικά εφόδια που μπορούν να δώσουν οι γονείς στα παιδιά τους προκειμένου να τα βοηθήσουν να αντιμετωπίσουν τον έξω κόσμο. Πολλοί γονείς αμελούν να μάθουν στα παιδιά να διεκδικούν, πιστεύοντας ότι κάθε παιδί, αυθόρμητα, θα προστατέψει τον εαυτό του όταν χρειαστεί. Συχνά μάλιστα, αποθαρρύνουν το παιδί από το να εκφράζει αντίρρηση, ή δυσαρέσκεια ή να διεκδικεί πράγματα θεωρώντας τέτοιες συμπεριφορές θρασείς και ασεβείς. Υπάρχουν κάποιες εσφαλμένες αντιλήψεις που παραδοσιακά περνούν οι γονείς στα παιδιά τους, οι οποίες υπονομεύουν τις σχέσεις με τους άλλους. Άμεσα ή έμμεσα τους περνούν το μήνυμα ότι:
- δεν είναι καλό να προβάλλουν τις επιτυχίες τους. Σε μια ανταγωνιστική κοινωνία όμως πρέπει τα παιδιά να ξέρουν ποια είναι τα επιτεύγματά τους, να είναι περήφανα γι’ αυτά και να μπορούν να μιλάνε γι’ αυτά χωρίς έπαρση, αλλά με άνεση
- πρέπει να είναι μετριόφρονες. Έτσι όμως, πολλά παιδιά καταλήγουν να μη μπορούν καν να δεχτούν τον έπαινο
- πρέπει πάντα να βοηθούν όποιον βρίσκεται σε δύσκολη θέση. Ξεχνούν συνήθως να προσθέσουν «αν έχεις αντοχή», «αν μπορείς»
- πρέπει να μαντεύουν τις ανάγκες των άλλων και να τις καλύπτουν. Ωστόσο, το σημαντικό για τον καθένα είναι να γνωρίζει ο ίδιος τις ανάγκες του, να τις επικοινωνεί, να ζητάει βοήθεια και να προσπαθεί και ο ίδιος για να τις καλύψει
- δεν είναι ευγενικό να σκέφτονται το συμφέρον τους. Έτσι όμως, δε μπορούν να γνωρίζουν τι τα ωφελεί, τι είναι το καλύτερο γι’ αυτά και αναγκάζονται να ζήσουν με συμβιβασμούς
Πολλές φορές και οι ίδιοι οι γονείς αντιμετωπίζουν δυσκολίες λόγω των παγιωμένων αυτών αντιλήψεων. Έτσι τα παιδιά τους έχουν ένα πρότυπο ενήλικα που δε μπορεί να βάλει όρια στις διαπροσωπικές του σχέσεις, που φθείρεται απ’ αυτές, που ματαιώνεται. Είναι σημαντικό οι γονείς να δουλέψουν με τον εαυτό τους προκειμένου να κατακτήσουν τη διεκδικητικότητα, η οποία αποτελεί έναν υγιή τρόπο επικοινωνίας. Έτσι θα μπορέσουν να βοηθήσουν και τα παιδιά τους να ανταπεξέρχονται στις δυσκολίες των διαπροσωπικών σχέσεων. Θα πρέπει τα παιδιά να διδάσκονται ότι:
- έχουν το δικαίωμα να διαφωνούν, να λένε «όχι» ακόμα και στους ενήλικες. Δεν είναι πάντα οι ενήλικες σωστοί και προπαντός δεν είναι όλοι υγιείς. Καλό είναι να δίνεται στα παιδιά η ευκαιρία να αντιδρούν και να προστατεύουν τον εαυτό τους
- είναι ανθρώπινο να έχουν αντιρρήσεις και παράπονα και έχουν δικαίωμα να τα εκφράζουν. Δε χρειάζεται να απαντούν στο «γιατί». Οι ανθρώπινες επιθυμίες και ανάγκες δεν έχουν αίτια
- έχουν το δικαίωμα να λένε τη γνώμη τους. Είναι σημαντικό αυτή να ακούγεται ακόμη κι αν είναι λανθασμένη. Σε μια ομάδα είναι ωφέλιμο να ακούγονται πολλές γνώμες
- δε χρειάζεται να φοβούνται μήπως πληγώσουν τους άλλους λέγοντας αυτό που σκέφτονται, αρκεί να μην εκστομίζουν σκόπιμα κατηγορίες. Υπάρχουν βέβαια άνθρωποι που δεν αντέχουν την κριτική και τον αντίλογο, αλλά πρόκειται για δική τους αδυναμία
- έχουν το δικαίωμα να αλλάζουν γνώμη για τα πράγματα και να το δηλώνουν. Διαφορετικά παγιδεύονται μέσα σε ασφυκτικές ανθρώπινες σχέσεις
- «δεν υπάρχουν τέλειοι άνθρωποι, μόνο τέλειες προθέσεις». Καλό είναι να γνωρίζουν ότι δεν περνούν όλα από το χέρι τους, ότι όσο κι αν θέλουν δε μπορούν να τα κάνουν όλα σωστά
Στην προσπάθεια των παιδιών αλλά και πολλών ενηλίκων να κρατήσουν ισορροπίες στις διαπροσωπικές τους σχέσεις καλό είναι να γνωρίζουν ότι αυτοί που απειλούν τα δικαιώματα τρίτων:
- έχουν τα δικά τους ελλείμματα. Ο σκοπός τους δεν είναι να βλάψουν, απλώς βλέπουν τα πράγματα από μια άλλη οπτική γωνία, ακολουθούν τακτικές που τους έχουν ωφελήσει στο παρελθόν ή που τις έχουν διδαχθεί
- δεν είναι απαραίτητο ότι μπορούν να καταλάβουν αυτόν που αντιδρά ή να αποδεχτούν το αίτημά του όσο δίκαιο κι αν είναι και όσο σωστά κι αν το διεκδικεί. Υποτίμηση, ειρωνεία, κατηγορίες και συκοφάντηση είναι συνήθεις τακτικές στις οποίες καταφεύγουν γιατί δεν έχουν άλλο τρόπο για να εξηγήσουν και να αντιμετωπίσουν συμπεριφορές που νιώθουν ως απειλητικές.
Πολλοί άνθρωποι είναι επιφυλακτικοί και διστακτικοί στις ανθρώπινες σχέσεις τους ακριβώς επειδή δεν αισθάνονται ασφαλείς μέσα σε αυτές. Η διεκδικητική συμπεριφορά επιτρέπει στο άτομο να προστατεύει τον εαυτό του διαφυλάσσοντας όμως και τη σχέση. Πρόκειται για μια πολύτιμη ισορροπία.
Ελένη Καρακωνσταντάκη
Ψυχολόγος
