Η αποτυχία του παιδιού: μια πολύτιμη εμπειρία

Ένας από τους βασικούς ρόλους των γονιών είναι να διδάξουν στα παιδιά τους να κατακτούν γνώσεις και δεξιότητες, να βελτιώνονται, να τα καταφέρνουν. Αναπόφευκτα ωστόσο το παιδί συναντά δυσκολίες και έρχεται αντιμέτωπο με τις αδυναμίες του. Παρόλο που πρόκειται για μια οδυνηρή διαδικασία, είναι απαραίτητη για τη διαμόρφωση της ταυτότητάς του. Μέσα από τις αποτυχίες του το παιδί μπορεί να μάθει ποιες είναι οι κλίσεις του, σε ποιους τομείς πρέπει να προσπαθήσει περισσότερο, πώς να ανταπεξέρχεται στις δύσκολες καταστάσεις, πώς να αναδιοργανώνεται.

Το πώς θα αντιμετωπίσει το παιδί αποτυχίες όπως η απόρριψη από τους συνομηλίκους ή το άλλο φύλο και η χαμηλή επίδοση στις εξετάσεις ή σε αθλητικούς αγώνες εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις απαιτήσεις των γονιών και τον τρόπο που αυτοί αντιδρούν σε μια πιθανή αποτυχία, δική τους ή του παιδιού τους. Πολλές φορές παρόλο που οι γονείς δεν καταδικάζουν το παιδί για τις αδυναμίες του, περνούν το μήνυμα ότι δε δέχονται την αποτυχία.

Φυσικά, όλα τα παιδιά δε λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο. Υπάρχουν παιδιά που είναι τελειομανή και αγχώδη και δεν επιτρέπουν στον εαυτό τους να έχει αδυναμίες. Αντιδρούν έντονα στην αποτυχία με απογοήτευση, θυμό, κλάμα. Άλλα παιδιά συμπεριφέρονται σα να μην ενδιαφέρονται για την απόδοσή τους και σα να μη λαμβάνουν υπόψη τους την κριτική. Μοιάζουν να μη θέλουν να προσπαθήσουν. Με αυτόν τον τρόπο προστατεύονται από την αποτυχία. Στην πραγματικότητα όλα τα παιδιά θέλουν να τα καταφέρνουν και να δέχονται την αναγνώριση των άλλων και τον έπαινο. Οι γονείς θα πρέπει να τα ενθαρρύνουν να προσπαθούν χωρίς να είναι αυστηρά με τον εαυτό τους.

Με ποιόν τρόπο μπορούν να πετύχουν κάτι τέτοιο;

Είναι σημαντικό τα παιδιά να έχουν μια ρεαλιστική εικόνα των δυνατοτήτων τους. Αν οι γονείς αναγνωρίζουν τα ταλέντα των παιδιών και τους δίνουν ευκαιρίες να τα καλλιεργήσουν τα βοηθούν να γνωρίσουν τις δυνάμεις τους. Αν τους επισημαίνουν τις ατέλειές τους και δε χρησιμοποιούν τον έπαινο με υπερβολή τα βοηθούν να γνωρίσουν τις αδυναμίες τους.

Οι στόχοι του παιδιού και της οικογένειας θα πρέπει επίσης να είναι ρεαλιστικοί. Θα πρέπει να ορίζονται με βάση τις δυνατότητες του παιδιού ώστε να μπορεί να ανταπεξέρχεται.

Οι γονείς δε θα πρέπει να περνούν στο παιδί την ιδέα ότι είναι αλάθητο, αλλά ούτε και να τονίζουν συνεχώς τις αδυναμίες του.

Το παιδί δε θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από τις αποτυχίες του. Οι γονείς θα πρέπει να τις αντιμετωπίζουν ως αδυναμίες σε συγκεκριμένους τομείς και να μη γενικεύουν π.χ. «ο Μιχάλης είναι αδύναμος στα γλωσσικά μαθήματα» αντί «ο Μιχάλης είναι αδύναμος μαθητής».

Όταν το παιδί αποτύχει κάπου δεν έχει νόημα να προσπαθήσουν να δικαιολογήσουν το συμβάν: «αν διάβαζες περισσότερο…», «αν δεν ήσουν κουρασμένος…». Είναι φυσικό να γίνονται λάθη.

Συχνά τα παιδιά αποζητούν τη διάκριση γιατί διαισθάνονται ότι αυτή επιθυμούν οι γονείς τους. Όταν δεν την επιτυγχάνουν αισθάνονται ότι απογοητεύουν τους γονείς τους και «πέφτουν στα μάτια τους». Οι γονείς θα πρέπει να περνούν στο παιδί το μήνυμα ότι είναι αποδεκτό και αγαπητό ότι κι αν γίνει.

Πολλοί γονείς δυσκολεύονται να διαχωρίσουν τις ανάγκες τους από αυτές του παιδιού τους. Έτσι μπορεί ασυνείδητα να επιδιώκουν να διακριθούν μέσα από τις επιτυχίες του παιδιού τους. Αντίστοιχα όταν το παιδί δεν τα καταφέρνει το εισπράττουν σα δική τους αποτυχία. Αυτό αποτελεί μεγάλο βάρος για το παιδί.

Είναι καλό να επαινείται η προσπάθεια, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα που θα επιφέρει.

Συχνά μετά από μια αποτυχία το παιδί έχει ανάγκη να μείνει μόνο του, είναι θλιμμένο ή κλαίει. Πρόκειται για φυσικές αντιδράσεις. Ο γονιός πρέπει να σεβαστεί την ανάγκη του παιδιού ακόμη και αν βρίσκει υπερβολικές τις αντιδράσεις του. Στον κατάλληλο χρόνο ωστόσο, θα πρέπει να συζητήσει μαζί του τη σημασία του συμβάντος.

Ο γονιός θα πρέπει να αναζητήσει μαζί με το παιδί τις αιτίες που οδήγησαν στην αποτυχία και να το βοηθήσει να οργανώσει τις μελλοντικές κινήσεις του.

Μόνο μέσα σε ένα κλίμα αποδοχής μπορούν τα παιδιά να μάθουν να μη φοβούνται την αποτυχία, να την αντιμετωπίζουν και να ξαναπροσπαθούν. Πρόκειται για ένα πολύτιμο μάθημα ζωής.

Ελένη Καρακωνσταντάκη
Ψυχολόγος