Ορίζοντας τον ψυχολογικό μου χώρο

Η λέξη «όρια» τείνει να είναι η αγαπημένη λέξη των ψυχολόγων. Ως όρια ορίζεται η νοητή εκείνη γραμμή που διαχωρίζει κάτι από κάτι άλλο. Μιλώντας λοιπόν για όρια του εαυτού εννοούμε το ποιος είμαι σε σχέση με τους άλλους. Η δόμηση μίας σταθερής αίσθησης και εικόνας του εαυτού μας προϊδεάζει για σαφή και υγιή όρια από την πλευρά του ατόμου. Το να ξέρω πότε, ποιον και κάτω από ποιες προϋποθέσεις θα επιτρέψω στον άλλο να εισβάλλει στον ψυχολογικό μου χώρο επίσης θεωρείται ένδειξη υγιών προσωπικών ορίων.

Το πρώτο όριο που διαχωρίζει το πού τελειώνεις εσύ και το πού αρχίζουν οι άλλοι είναι το σωματικό όριο και καθορίζεται από την έκταση του χώρου που είναι επιτρεπτή ανάμεσα σε σένα και σε κάποιον άλλον. Το όριο αυτό μπορεί να προσδιοριστεί όταν ανοίξουμε τα χέρια μας σε έκταση και φανταστούμε τη νοητή διάμετρο που σχηματίζεται γύρω μας. Αυτή είναι μία σαφώς προσδιοριζόμενη απόσταση που μας κάνει να νιώθουμε ασφάλεια. Εύκολα καταλαβαίνει κανείς ότι το όριο αυτό αναδιαμορφώνεται ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες, ανάλογα με την προσωπικότητα του ατόμου, το αξιακό σύστημα αλλά και την αλληλεπίδραση με άτομο που βρίσκεται δίπλα του. Σε μία ερωτική επαφή μειώνεται ο προσδιορισμός του σωματικού ορίου, σε αντίθεση με την επαφή με έναν άγνωστο που όταν μας πλησιάζει απότομα και ανεπιθύμητα, η κατάργηση του ορίου μοιάζει απειλητική. Διασφάλιση προσωπικών ορίων θεωρείται επίσης το να μην επιτρέπω σε κάποιον να με αγγίξει χωρίς να το θέλω, το να μην επιτρέπω την πρόσβαση στον προσωπικό μου χώρο (πχ. δεν επιτρέπω να εισβάλλουν στο δωμάτιό μου χωρίς να χτυπάνε την πόρτα, δεν επιτρέπω την πρόσβαση στο κινητό μου και σε προσωπικά μηνύματα, δεν ψάχνω τα πράγματα του άλλου, δεν δανείζομαι κάτι χωρίς άδεια του κατόχου κ.ά.).

Τα όριά μου ως άτομο συνθέτονται και από το επιτρεπτά συναισθηματικό μοίρασμα με τους άλλους. Συναισθηματικό όριο διαφυλάσσω όταν ξεχωρίζω τα δικά μου συναισθήματα από τα συναισθήματα του άλλου, όταν αναγνωρίζω ότι ο καθένας είναι υπεύθυνος γι’ αυτό που νιώθει και όταν δεν προβάλω πάνω στον άλλον δικά μου συναισθήματα και ιδέες. Η αίσθηση ότι έχω ευθύνη για τις επιλογές μου και τις πεποιθήσεις μου, η συνέπεια με τον εαυτό μου, το αίσθημα της αυτοεκτίμησης, η διεκδίκηση των ονείρων και των στόχων μου, η ανάληψη ευθύνης για τα λάθη μου αλλά και η απόφαση για την εγγύτητα ή την απόσταση που αναπτύσσω με τους άλλους είναι ενδείξεις υγιών συναισθηματικών ορίων. Όταν αυτά δε διαφυλάσσονται, το άτομο νιώθει ευάλωτο και ανυπεράσπιστο μπροστά σε πιο οριοθετημένες παρουσίες και συχνά, συγχωνεύεται.

Όρια και συνεκτική εικόνα του εαυτού χτίζω καθημερινά και με πολλούς τρόπους. Όριο είναι να επιλέγω με ποιον και μέχρι ποιο σημείο θα μοιραστώ σημαντικές προσωπικές και ιδιωτικές μου πληροφορίες. Όριο είναι να περιμένω να δημιουργηθεί σχέση εμπιστοσύνης και οικειότητας πριν «ακουμπήσω» στον άλλο ενδόμυχες σκέψεις και προσωπικά συναισθήματα. Όριο είναι επίσης και να αναγνωρίζω ότι οι ανάγκες οι δικές μου διαφέρουν από των άλλων όπως και το ότι είναι θεμιτό να λέω «όχι» όταν κάτι δεν μου ταιριάζει αλλά και να εισπράττω το «όχι» του άλλου με σεβασμό.

Παραδείγματα διαφύλαξης ή παραβίασης ατομικών ορίων συναντάμε πολλές φορές στην καθημερινότητά μας. Θυμάσαι να έσπευσε κάποιος να σε βοηθήσει ή να σε σώσει από μία δύσκολη κατάσταση χωρίς εσύ να έχει ζητήσει βοήθεια; Σου έχει τύχει να σε διακόπτουν απ’ τη δουλειά με προσωπικά τηλεφωνήματα; Έχει συμβεί να αρνηθείς κάτι που θα σου αναθέσουν πέραν των αρμοδιοτήτων σου; Πώς αντιδράς όταν κάποιος σε κριτικάρει για τις επιλογές σου ή όταν κάποιος υποτιμάει την αντίληψή σου; Έχεις βρεθεί στη δύσκολη θέση να αλλάξεις γνώμη για κάτι και να πρέπει να ακυρώσεις μία δέσμευση; Έχει προσπαθήσει κάποιος να σου «φορτώσει» την ευθύνη για κάτι που δε σε αφορά; Προσπάθησε ποτέ κανείς να διαβάσει τα μηνύματα στο κινητό σου; Ήρθε κάποιος στο σπίτι σου απρόσκλητος; Σε έφερε κάποιος σε δύσκολη θέση θέτοντάς σου πολύ προσωπικές ερωτήσεις;

Οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα καθρεφτίζουν τη σημαντικότητα της θέσπισης ορίων απέναντι στον εαυτό μας. Χωρίς σαφή και ξεκάθαρα όρια για το ποιοι είμαστε, τι είναι για μας αποδεκτό και τι όχι ενδέχεται να βρεθούμε απροστάτευτοι. Τα πολύ ανοιχτά και χαλαρά όρια συνθέτουν μία ταυτότητα του εαυτού αδύναμη και ελλιπής. Το άτομο δυσκολεύεται να πάρει αποφάσεις μόνο του, επηρεάζεται πολύ από τις σκέψεις και τα συναισθήματα των άλλων και σε αρκετές περιπτώσεις, συγχωνεύεται και χειραγωγείται. Αξιολογεί τις ανάγκες των άλλων πιο σημαντικές από τις δικές του, με αποτέλεσμα να εμπλέκεται σε δυσλειτουργικές και εξαρτητικές σχέσεις. Η αδόμητη αυτή συμπεριφορά θα μπορούσε να είναι μία έκκληση του ατόμου για φροντίδα και αποδοχή, όμως στην ουσία είναι το ίδιο το άτομο που δεν έχει γνωρίσει ούτε αποδεχτεί τον εαυτό του. Είναι σαν να αφήνουμε ανοιχτή την εξώπορτα του σπιτιού μας κάνοντας την πρόσβαση ελεύθερη στον οποιοδήποτε να διαμορφώσει το χώρο του σπιτιού μας και να παραμείνει εκεί χωρίς την άδειά μας γιατί φοβόμαστε μη μείνουμε μόνοι. Στην άλλη πλευρά βρίσκονται τα πολύ κλειστά και άκαμπτα όρια, που είναι επίσης δυσλειτουργικά. Στην περίπτωση αυτή, είναι σαν να έχουμε κλειδώσει την πόρτα του σπιτιού μας και να ζούμε εκεί απομονωμένοι, χωρίς να επιτρέπουμε σε κανέναν να περάσει μέσα, αλλά ούτε και σε μας τους ίδιους να βγούμε έξω. Η έλλειψη ευελιξίας είναι από μόνη της προβληματική. Τα άκαμπτα όρια χρησιμοποιούνται από προσωπικότητες που επιζητούν ασφάλεια και προστασία και λειτουργούν αμυντικά γιατί δυσκολεύονται να διαχειριστούν θέματα εγγύτητας.

Το κλειδί σε όλα τα παραπάνω βρίσκεται στον τρόπο που ο καθένας θα επιλέξει και θα καθορίσει τα χρήσιμα για τον ίδιο προσωπικά όρια. Αυτό προϋποθέτει την σύνδεση με τον εαυτό του, την αποδοχή των σκέψεων και των συναισθημάτων και την εσωτερική συνέπεια ανάμεσα σε αυτά που σκέφτεται, που λέει και που πράττει. Τα αποτελεσματικά όρια είναι ευέλικτα, σαφώς προσδιοριζόμενα αλλά και εξελισσόμενα . Δεν υπάρχει τίποτα πιο γοητευτικό από το άτομο που γνωρίζει και υπερασπίζεται τα όριά του.

Πηγή: internus.gr
Κονιδάκη Ελπίδα
Ψυχολόγος